این کتاب در واقع نقل سفر نگارنده به سمرقند و بخارا است كه اینگونه آغاز میشود: «قریب هزارسال از آن اتراق چهارساله نصربن احمد سامانی در مرغزار كنار بادغیس هرات میگذرد، سران لشگر و مهتران ملک و همراهان امیر، هوای دیار مألوف نمودند و شوق بازگشت به سمرقند و بخارا در جا زنده كردند، استاد ابوعبدالله رودكی سمرقندی را به یاری خواستند تا صنعتی كند در حركت پادشاه به سوی بخارا، رودكی چنگ برگرفت و در پرده عشاق زمزمهای ساز كرد كه : بوی جوی مولیان آید همی یاد یار مهربان آید همی ریگ آموی و درشتی های او زیر پا چون پرنیان آید همی پرواز شماره 504 هواپیمایی هما از طریق عشق آباد عازم تاشكند است و این نام بامسمای عشق در طلیعه سفر، آدمی را به دیارمعشوق میكشاند و باز میگرداند ، صبح بارانی 14 آبان 1376 فرودگاه مهرآباد تهران هم دیدنی و هم فرحبخش است و چه شوق سفری پیدا كردهایم. پرواز، بخارا كجاست؟، بخارا اینجاست، ورود به بخارا، بخارا به روایت چشم، تاریخ سامانیان، دیگر آثار معماری سامانیان، دیگر آثار معماری بخارا، روایتی دیگر از تاریخ سامانیان، كشكول سمرقند و بخارا، سیر دریا، آمو دریا، سمرقند و بخارا در آیینه تاریخ طبری، قند سمرقند، آثار معماری سمرقند، سبک خراسانی و نظم و نثر پارسی، شاهنامه فردوسی ، سوزنی سمرقندی، دقیقی، با مولانا در سمرقند، علوم و عالمان عهد سامانی، ابن سینا و تاثیر سامانیان بر او، تاریخ ماوراءالنهر به روایت زبان شعر، تاریخ تمدن ویل دورانت و ماوراءالنهر تاریخ و جغرافیای ازبكستان، شكوه معماری عهد تیموری، تیمور لنگ در اصفهان و فارس و نادرشاه در ماوراءالنهر از جمله عناوین این سفرنامه است.
منظور از گردآوری این مجموعه آگاهی از وضع و حال اکثر نیاکان زحمت کش و ستم کش و بردبارمان است که حدود سه هزار سال در این سرزمین عمر گذرانده و بارها و بارها با هزاران گونه سختی و فلاکت و جان کندن در حفظ و نگهداری آن کوشیده اند تا توانسته اند آن را به ما برسانند و ما نیز دریابیم که بازماندگان چه کسانی هستیم و چه امانتی را تحویل گرفته ایم و بنابر شرایط و اوضاع و احوال این روزگار چگونه آن را به آیندگان بسپاریم...
سمرقند برای پژوهندگان و علاقمندان به جستجو در پهنه فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی، نامی آشنا و ارجمند است. پس از اسلام که زبان فارسی در حوزه فرهنگی ماوراءالنهر و بهویژه سمرقند زایشی دوباره یافت و فارسی دری نام گرفت، این شهر، شاعران و ادیبان بسیار بزرگی را در خود پرورد. از اینرو گفتار و گویش سمرقندیان از عصر رودکی تاکنون با همه فرازوفرودها، همچنان نغز و ناب مانده است که میتواند معیاری باشد برای شناخت صورتهای نخستین و اصیل بسیاری از واژگان فارسی. این کتاب حاصل تراوش خامه دانشمند تاجیک است که خود در سمرقند زاده شده و نتیجه جستجوها و تتبعات خود را درباره گویش سمرقندیان در این کتاب گردآوری کرده است.