موضوع اصلی این کتاب شرح حال ابوسعید ابوالخیر است که از مشایخ بزرگ تصوف و در عصر خود دارای اشتهاری عظیم و به عقیده برخی از نویسندگان نخستین واضع نظام و ترتیب خانقاه و بطور تحقیق یکی از عوامل تحول تصوف در ایران بوده و تاریخ زندگی هشتاد و اندی ساله او موضوعی بس سودمند و دلپذیر است. و اسرارالتوحید از حالات و مقالات و افکار و آراء و اخلاق و عادات این صوفی شهیر و ریاضتها و مجاهدتها و مقامات و کراماتی که بدو نسبت دادهاند بطور تفصیل بحث میکند. و در ضمن این موضوع اطلاعات سودمند از رسوم و عادات و طرز تشکیلات و اجتماعات صوفیه و مفهوم واقعی برخی از اصطلاحات این فرقه و اطلاعاتی از بعضی وقایع تاریخی و اوضاع اجتماعی قرن پنجم و ششم و احوال و اقوال برخی از عرفا و مشایخ و رجال معتبر دیگر به ما می دهد، و از این جهت گنجینهای مملو از ذخائر ادبی و علمی و عرفانی و تاریخی محسوب میشود اسرارالتوحید نخستین کتاب مفصل و مبسوطی است که به فارسی در شرح حال یکی از مشایخ بزرگ صوفیه تالیف شده و یا قدیمیترین تالیفی از این نوع است که از دستبرد حوادث محفوظ مانده و بدست ما رسیده است. منتخب اسرار التوحید به کوشش استاد احمد بهمنیار فراهم آمده و در سال 1320 منتشر شده است.
هاشم اعتماد سرابی نویسنده کتاب، در مورد موضوع کتاب می گوید: این نوشته ها یک قسمت از مقالاتی است که در این چند ساله در روزنامه خراسان چاپ شده است، چیزهایی که پیرامون مسائل مختلف نوشته ام. که البته مثل نماز آن مردک گلستان چیزی نبوده که به کار آید. از سستی و نقص اما چرا باز به شکل کتابی در می آید منکه هنوز از رنج شرم "اسائه ادب" فارغ نیامده ام، واقعه ایست مشکلم... احساسی است و امیدی گنگ و خام و اگر با این همه، کمک کوچکی به درک درست شده باشد خود را ماجور یافته ام.
هشام بن حَکَم متکلم شیعی قرن دوم قمری و از اصحاب امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) بود. روایاتی از امامان شیعه در مدح هشام نقل شده و بسیاری از دانشمندان شیعه او را ستایش کردهاند. علاوه بر این برخی از اهل سنت نیز او را به لحاظ علمی ستودهاند که وجود و حضور هشام در جلسات علمی یحیی بن خالد برمکی به عنوان رئیس انجمن یا ناظر و داور و دریافت هدیه از جانب هارون الرشید گواه بر آن است.
داستان نامة بهمنیاری، عنوان مجموعهای است از مَثَلهای عامیانة فارسی گردآوردة احمد بهمنیار. کتاب در یک جلد ، شاملِ یک مقدمه، یک دیباچه و 32 فصل تدوین شده است. دیباچة کتاب نوشتة گردآورندة مجموعه و شامل تعریف و تحقیقی در بارة مَثَل، تشبیه و تمثیل و چگونگی گردآوری مثلها است. « داستان نامه بهمنیاری » دارای 6016 مَثل است. با وجود این تعدادِ انبوه از مَثل، هر قدر هم كه اهل مطاله آثار ادبی باشیم، باز طبیعی است كه شمار بسیاری از این مثلها را حتی یك بار هم نشینده باشیم. این، خود ارزش دیگر این كتاب را برای ما عیان میكند؛ چه بسا اگر بزرگانی چون احمد بهمنیار یا علیاكبر خان دهخدا به جمعآوری مَثلهایی كه در چندین دهه گذشته بر زبان مردم روستاها و شهرهای دور و نزدیك این سرزمین رواج داشتند، كمر همت نمیبستند و آنها را در كتابهای خود ثبت نمیكردند، امروز بخش عمدهیی از این مثلها نیز در صندوقِ سینه مردمانی كه امروز در خاك خفتهاند، تا ابد محبوس میماندند. مثلها در 32 فصل به ترتیب حروف الفبا تنظیم و آورده شدهاند. بهمنیار فایدة بررسی و مطالعة مَثَلها را آگاهی از شیوة زندگی اجتماعی و انفرادی مردم و دریافت درجة تربیت و تمدن و پایة ترقی و تنزل و چگونگی عقاید و احساسات آنان میداند.از ویژگیهای بسیار مهم كتاب «داستاننامه بهمنیاری» این است كه در این اثر ریشه پیدایش و بهاصطلاح، مأخذ شماری از مثلهای ادبیات فارسی شرح داده شده است.
کتاب اسرار التوحید از شاهکارهای نثر فارسی است که در طول تاریخ ادبیات فارسی، بینظیر و بیبدیل است. این کتاب به لحاظ ارزش هنری و مهارت نویسنده در شیوههای گوناگون بیان و شیوه داستانپردازی و انتخاب کلمات، در صدر میراث ادبی زبان فارسی قرار دارد. این کتاب زندگینامه عارف بزرگ ابوسعید بن ابی الخیر میهنی است که در تاریخ عرفان ایرانی والاترین پایگاه را داراست؛ اما این کتاب تنها زندگینامه بوسعید نیست، بلکه یکی از برجستهترین منابع تاریخ عرفان و یکی از مهمترین اسناد تاریخ اجتماعی این سرزمین نیز به شمار میرود. در ادامه کتاب نیز «رساله حورائیه» تألیف عبدالله بن المحمود الشاشی معروف به خواجه احرار آورده شده است.