محمدعلی اسلامی ندوشن را میتوان یک سفرنامه نویس قهار، قصهگویی مسلط، محققی کامل و مترجمی جامع دانست که در هر کدام از وادیهای نقد و داستان و ترجمه و تحقیق و سفرنامه ید طولایی دارد و در هر کدام از این وادیها بسیط است و صاحبنظر. دکتر اسلامی در این کتاب با نثری زیبا و عمیق به بررسی تضادهای فرهنگی قبل و بعد از انقلاب اکتبر روسیه پرداخته است. این کتاب نوشتهای فاخر در ادبیات فارسی محسوب میشود. اسلامی ندوشن سفرنامه خود اینگونه آغاز میکند: «سفر به اتّحاد جماهیر شوروی بر اثر دعوتی بود که از جانب «مؤسسه ایراشناسی آکادمی علوم شوروی» صورت گرفت. در پائیز 1352 طی یک ماه از شهرهای مسکو و لنینگراد (پطرزبورگ) و سپس در شرق از دوشنبه (مرکز تاجیکستان) و تاشکند و سمرقند و بخارا در ازبکستان، دیدن کردم. دوست و دشمن درباره شوروی زیاد حرف زدهاند، ولی من در این کتاب کوشیدهام که نه این باشم و نه آن. حالتی برتر از دوستی و دشمنی هست و آن بینش به انصاف است».
این کتاب شامل معرفی و بررسی آثار 162 تن از نویسندگان روس از سال 1700 تا 1985 است و در آن سعی شده است هیچ نویسندهٔ روسی، حتی کماهمیت، از قلم نیفتد. درضمن مدخلی هم جهت آشنایی خوانندگان با ادبیات کهن روسیه از قرن یازدهم تا پایان قرن هفدهم آمده است. مداخل مفصل کتاب از مجلدات مختلف کتاب European Writers و مداخل کوتاهتر از کتاب A Handbook of Russian Literature برگرفته شدهاند. مقالات به ترتیب تاریخ تولد نویسندگان مرتب شدهاند تا خواننده بتواند از آن همچون کتاب تاریخ ادبیات روسیه استفاده کند، اما فهرستهایی به ترتیب الفبای فارسی و لاتین و نیز فهرستهایی از مجلات و نشریات روسی، و تلفظ اسامی با الفبای فونتیک بینالمللی در کتاب گنجانده شده است. به هر مدخل نیز کتابشناسی لاتین و فارسی مربوط به آن اضافه گشته است.
نویسنده در مقدمه در مورد موضوع کتاب میگوید: در این کتاب کوشیدهام که ادبیات شوروی را در جنبه های سهگانه آن بخواننده بشناسانم. نخست مراحل پیشرفت آن، قوانین کلی و عواملی که بر این پیشرفت حکومت میکند. دوم، مسائلی که پیشرفت و تکامل ادبیات شوروی پیش کشیده شده است. مثلا مساله سنت های موروثی و تاثیر آن در ادبیات شوروی رئالیسم سوسیالیستی و مبارزه در ادیات، نقش حزب ما در توسعه ادبیات و مساله محتوی، صورت و روش بحث شده و در مرحله سوم از شخصیت های برجسته ادبیات شوروی سخن به میان آمده است و در طول این بحث ها از کتابهایی که عقاید عمومی را برانگیخته و موجب انتقاداتی شده است سخن خواهم گفت
اثر حاضر که در سه بخش اصلی فراهم آمده حاوی مباحث و مطالبی است درباره تاریخ ایران در عصر هخامنشی و تقابل آن با تمدن یونان .بخش نخست از دو مبحث تشکیل شده که طی آن، به موقعیت جغرافیایی سرزمین ایران و پیشینه قوم آریایی اشاره شده، سپس از تاریخ و تمدن هخامنشی ـ به ویژه دوران کوروش و داریوش و اقدامات آنها ـ سخن به میان آمده است. در مبحث دوم، تاریخچه روابط ایران و یونان در دوره هخامنشی، به ویژه جنگهای این دو قدرت باستانی، بررسی شده است که نویسنده در این دو بخش با نگاهی نقادانه، به گزارشهای مورخان یونان، از جمله هرودوت و گزنفون استناد کرده است ، در بخش دوم، ترجمه نمایشنامه ایرانیان اثر ایسخیلوس (آشیل) درباره جنگ خشایارشا با یونانیان به چاپ رسیده است.
کتاب حاضر یکی از کتاب های مجموعه چندین جلدی مقالات مجلات هنر و مردم، رودکی و فرهنگ و زندگی است که طی سالهای 1341 تا 1358 منتشر می شده است. مقالات این مجلات در شاخه های مختلف علوم انسانی، از جمله هنر، سیاست، فرهنگ، تاریخ، ادبیات، علوم اجتماعی و .... به صورت موضوعی و در قالب کتاب در اختیار پژوهندگان و علاقمندان به این گونه مباحث قرار گرفته است. هدف از انتشار دوباره این مقالات آشنایی نسل جوان با افکار و نظریات نویسندگان معاصر ایران و جهان در حوزه فرهنگ و هنر است. کتاب شاهنامه خوانی که در دو جلد تدوین شده است، برگرفته از مقالات ماهنامه هنر و مردم است. هدف از گردآوری این مجموعه بررسی شاهنامه، شاهنامه خوانی و نقالی از دید مردم شناسی و مطالعه تطبیقی است. در این اثر جو سیاسی، اجتماعی ایران هنگام ظهور فردوسی و خلق شاهنامه ارائه شده است و به عناصری چون صید و آداب آن، پوشاک و ابزار رزم، نیش و نوش و عشق در شاهنامه پرداخته شده است.