کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب رباعیات مولانا جلال الدین به تصحیح محمدولی چلبی از نوادگان مولانا و مشایخ خانقاههای مولویه با مقدمه دکتر امین ریاحی است که در سال 1369 توسط انتشارات خرم "کتاب سعدی" منتشر شده است.

در این کتاب ابیات معدودی از غزل و مثنوی و رباعی که اثر طبع سیدمحمد مشکات است برای دخترش اکرم مشکات. این کتاب در سال 1336 به طبع رسیده است

سیدعلی میرافضلی درباره سبب تالیف کتاب می گوید: در سال 1316 تا 1319 از جمله درسهایی که می گفتم درس املاء بود روشی را که در پیش گرفته بودم چنین بود که برای هر نوبت موضوع تازه را در نظر گرفته و به اندازه یک دیکته آن را شرح و بسط داده و در ساعت مقرر برای دانش آموزان میخواندم تا از خارج بنویسد، تجربه معلوم می داشت که عموم دانش آموزان برای نوشتن این نوع از دیکته آماده تر بودند آنکه آثار انزجار از چهره ایشان مشهود گردد با اهتزاز تمام در نوشتن آن اهتمام داشتند این طریقهاز چند لحاظ برای دانش اموزان ایجاد رغبت می نمود یکی تازگی مطلب که بطور کلی بیان هر موضوع تازه توجه مخاطب را جلب کرده و او را برای اصغای آن مهیا می نماید دیگر آنکه لغات مشکلی که در ضمن این طرز املاء بکار برده میشود بیشتر از مردم بدان تکلم نموده و به گوشها آشنا می آید به علاوه چون با عبارات ساده ذکر می شود در نتیجه از دشواری آن کاسته و حکم سهل و ممتنع را پیدا می نماید و دانش آموز بدون آنکه دشواری لغت او را خسته خاطر و ملول گرداند در طی نوشتن عبارات آسان آنرا فرا میگیرد.

این مقاله به معرفی دستنویس مجموعه شعری محفوظ در کتابخانه موزه بریتانیا اختصاص دارد. این مجموعه مشتمل بر دواوین چهار تن از شعرای قصیده‌سرا، ابو الفرج رونی، ازرقی هروی، انوری ابیوردی و عثمان‌ مختاری است و در 692 ق به دست محمد شاه بن علی بن محمود اصفهانی‌ کتابت شده است. سپس اسحاق بن قوام بن مجد همگر، نوه مجد همگر (607-686 ق)، بر اوراق سفید بین دواوین شعرا نسخه‌ای از رباعیات جد خود را، بالغ بر 610 رباعی، تصحیح و کتابت کرده است. این مجموعه رباعی‌ در تنها تصححی غیر علمی دیوان مجد همگر در نظر نبوده است. این نسخه رباعیات از چند جهت اهمیت دارد: 1)قدمت و اصالت، زیرا یازده سال بعد از مرگ شاعر کتابت شده است 2) قالب اشعار، با اینکه مجد همگر یک شاعر قصیده‌سرای مدیحه‌پرداز است، این دستنویس تنها رباعیات او را دربردارد. 3) توضیحات، درج عناوین توضیحی برای تعدادی از رباعیات، مربوط به محتوای شعر، سوانح زندگی شاعر و حوادث تاریخی و روابط سیاسی‌ و اجتماعی آن دوران. 4) انجامه منظوم و موزون یکی از نمونه‌های کهن انجامه‌های منظوم‌ نسخه‌های فارسی است. 5) نقل حکایاتی بیش از انجامه که از جهت شناخت وضعیت ادبی قرن‌ هفتم ق در دوران خاندان جوینی و پایگاه و جایگاه مجد همگر اهمیت بسیار دارد. درج نسخه بدل بعضی الفاظ و مصراع‌ها، اعراب‌گذاری و مشکول کردن‌ کلمات از دیگر کارهایی است که کاتب در حق اشعار جدش روا داشته است. براساس این نسخه برخی رباعیات سرگردان نیز شناخته می‌شود و روشن‌ می‌شود که بخشی از رباعیات مجد همگر به خیام، شیخ شهاب الدین سهروردی‌ و احتمالا عنصری نسبت داده شده است.