این کتاب شامل این متنها در سه بخش اصلی است: در بخش اول، در ابتدا ترجمه کوتاهشدهای از کتاب انگلیسی دکتر نصر با عنوان «مولانا جلالالدین رومی، شاعر و عارف عالیمقام ایرانی» آمده است. دکتر نصر در این اثر پس از بحثی مختصر درباره زندگی و آثار مولانا، با استفاده از مفهوم زیبایی و تمایز میان صورت و معنی در عرفان مولوی شرحی بسیار کوتاه از تعالیم او به دست میدهد. متن کامل انگلیسی نیز در پایان کتاب ذکر شده و بخش سوم آن را تشکیل میدهد. دومین متن بخش اول اثری است از آنماری شیمل که ترجمه مقالهای است از ایشان با عنوان «مولانا: دیروز، امروز و آینده». نویسنده در این مقاله به گوشههایی از تعالیم و عرفان مولانا اشاره میکند و در ضمن به نقش و جایگاه کسانی چون شمس، صلاحالدین زرکوب، حسامالدین چلبی و سلطان ولد میپردازد و به تأثیرات مولانا در طول قرون و اعصار اشاراتی میکند. متن سوم بخش اول ترجمه کتابی از ویلیام چیتیک است با عنوان «مقدمهای بر عرفان مولوی» که شامل پیشگفتاری از دکتر نصر است و پس از مقدمه نویسنده، طی چهار فصل تصوف و اسلام، خدا و جهان، ماهیت انسان و تصوف و عرفان عملی، میکوشد تصویری کلی از تعالیم عرفانی و اندیشه معنوی مولانا ترسیم کند. بخش دوم کتاب که هسته اصلی آن را شکل میدهد، گنجینه معنوی مولانا نام دارد که منتخبی عمدتاً از مثنوی به قلم ژولیت میبی است.
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
مفاتیح الاعجازفی" شرح گلشن راز یکی از جامعترین وکاملترین شرحهای مثنوی گلشن راز است که در سال ۸۷۷ هجری قمری توسط شمس الدین محمدبن یحیی لاهیجی از عرفا و مشایخ سلسله نوربخشیه نوشته شدهاست. مزیت این شرح به شرحهای مختلف دیگر، ذکر یکایک ابیات گلشن راز و تفسیر همه آنهاست، همچنین نویسنده توضیحات و شرح مفصلی در مبانی و اصول علمی و عملی عرفان و تصوف ارائه میکند. این کتاب از کتب مرجع در عرفان اسلامی است.
شهرت بزرگان و رجال یک تمدن در تمدنی دیگر و انتقال مذاهب و نحل از قومی به قومی دیگر وابسته به تماس بین دو ملت و ایجاد رابطه بین آنان و همچنین بعضی حوادث تاریخی است که به تحولات و سیر افکار هر تمدنی وابستگی کامل دارد. تمدن مغرب زمین روزگاری متحدالشکل بود یعنی اصول یکرنگی در برداشت که از دین مسیحی سرچشمه گرفته و در تمام شئون فرهنگی و اجتماعی و هنری موثر و در عروق کالبد آن تمدن شریان داشت. در آن زمانه که بنام قرون وسطی مشهور است، و متاسفانه به دلیل غرض و تعصب مورخین دوره رنسانس و قرون بعدی بدون هیچگونه پایه و اساسی به صورت عصر تاریک وانمود گردیده و هنوز نیز نزد برخی بدین طریق جلوه می نماید. تمدن مغرب زمین بیش از هر ودوره دیگر به تمدن های بزرگ آسیایی شباهت داشت، بدین معنی که مانند همسایگان خاوری خود کسب علم الهی و عمل به تعالیم تصوف را نهایت کمال انسانی می شمارد و تکامل و نتیجه عاقبت زندگانی انسان را در این جهان در عالمی دیگر می دانست...
نوشتار سیدحسین نصر در این کتاب از چند راه و روش کار تازهای است. فرهنگ اسلامی غالباً به صورت حلقه اتصالی ضروری میان دوران باستانی و قرون وسطی معرفی شده، ولی رسالت تاریخی آن در آنجا که با متون و راه و روشهای یونانی سروکار داشته آشکار شده است. اصل این کتاب در آغاز امر توسط دانشگاه هاروارد به زبان انگلیسی و در سال 1968 انتشار یافته است. سیدحسین نصر در این کتاب سیزده فصل درباره علم و تمدن در اسلام سخن گفته است.