این کتاب موسوم به «مسافرت تفلیس» گزارش سفیر کبیر ناصرالدین شاه به دربار تزار روسیه در تفلیس است. این اثر حاوی نکات مهمی درباره تاریخ روابط بین دو کشور ایران و گرجستان و اوضاع اجتماعی و اقتصادی ایران است. اهمیت کتاب در آن است که نموداری مقایسهای از وضع اقتصادی، آجتماعی و بهداشتی ایران و روسیه را در میانه حکومت ناصرالدین شاه قاجار به دست میدهد. مسافرت تفلیس در سال 1288 صورت گرفته و به نظر میرسد پس از پایان سفر متن به گونهای آماده شده که مخاطبش پادشاه ایران در روزگار مؤلف باشد؛ چون به ضعف مدیریتی سیاسی کشور اشاره داشته است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
«لُغَتِ فُرس» یا فرهنگ اسدی نام واژهنامه مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سده پنجم هجری آن را تألیف کردهاست. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران میآورد. ترتیب واژههای این واژهنامه بر پایه حرف آخر آنها است. اسدی همانگونه که خود گفته، این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسیزبان سرزمینهای غربی ایران که با برخی از واژههای بهکاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند. این کتاب کهنترین لغتنامه فارسی است که در قرن پنجم قمری تألیف گردیده است. آنچه درباره این کتاب قابل توجه است، این است که دستهبندی لغات در این کتاب به شیوهای است که نشان میدهد هدف از تألیف آن راهنمایی شاعران بوده تا اگر در قافیه شعر محتاج کلمهای شدند و معنی آن را ندانستند، در این کتاب بیابند و استفاده نمایند.