کتابخانه مجازی ادبیات

بطور خلاصه روش کار در این رساله این است که اسم اشهر رجال را با مراجعه به منابع و ماخذ مختلف انتخاب کرده و شرح مختصری از زندگانی این کسان را در چند سطر آورده است. بطور کلی در این رساله اسامی اشهر و مختصری از شرح حال رجال سیاسی و مولفین و اشخاص مهم بین سالهای 1264-1313 ق به ترتیب الفبایی حرف به حرف و با ارجاعات هر کدام آورده شده است. در انتخاب اشخاص به این نکته توجه شده که این فرد اگر رجل سیاسی است و بیشتر در فاصله این دوره بازیگر صحنه سیاست بوده است، شرح حال آن آورده شده است و اگر چنانچه این شخص مولف است بیشتر توجه شده که تالیفات این شخص در این دوره تالیف و یا نشر گردیده باشد. در غیر این صورت از آوردن شرح حال رجالی که فقط در این دوره متولد شده و در دوره های بعد به نضج و کمال رسیده و یا اثراتی از خود باقی گذاشته اند، خودداری شده است. برای پیدا کردن و انتخاب هر اسم اشهر سعی گردیده در سه الی پنج ماخذ مورد بررسی قرار گیرد و ماخذ نیز عینا در پاورقی هر صفحه با شماره صفحات ماخذ ذکر شده است.

عظیم‌ترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگ‌ترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضل‌الله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازان‌خان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.

این کتاب مجموعه‌ای است از مطالب مربوط به سفرهای هفتگانه ناصرالدین شاه به قم که حاوی نکات فراوان تاریخی و فرهنگی است. این کتاب افزون بر خاطرات شخصی ناصرالدین شاه در سفرهای چهارم تا هفتم، حاوی مطالبی مربوط به سفرهای وی به قم است که هر سفر به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته است. در خاتمه کتاب نیز اسنادی مربوط به وقایع و مسائل مربوط به شهر قم و همچنین نگاه سفرنامه‌نویسان فرنگی به این شهر در دوره ناصری درج گردیده است.

در مقدمه این کتاب آمده است: ناصرالدین شاه که پادشاهی شاعر و ادب‌دوست بود، برای اینکه عموم را با فواید مثنوی آشنا کند، شخصا تمام آن را مطالعه کرده و خلاصه آن را در بیش از چهار هزار بیت استخراج نموده و به امر او مرحوم اعتمادالسلطنه در سال 1294 هجری در مطبعه سنگی دولتی آن را چاپ کرده بود؛ ولی چون کاتب نسخه مزبور کم‌سواد بوده، اغلاطی در آن راه یافته .... که به مزایای این کتاب نفیس لطمه وارد می‌ساخت و تصحیح و تجدید طبع آن در نظر صاحب‌نظران کاری لازم و پسندیده می‌نمود».