چیرهدستی سعدی در سخن در هر کلام او پیداست و نکتهای نیست که نیازمند تکرار و تأکید باشد، اما رسیدن به ژرفای اندیشه سعدی به تعمق بیشتر نیاز دارد. فکر سعدی نیز مانند هر هنرمند و متفکر بزرگ دیگر ابعاد و لایههای متعدد و مختلف دارد. مهمترین آثار سعدی که آوازه جهانگیر او مرهون آنهاست، بوستان و گلستان و قصاید و غزلهاست که در همه آنها، جایجای و به مناسبت، سعدی زبان به نصحیت میگشاید. محور توجه سعدی نیز مانند بسیاری از دیگر صاحبان اندرزنامهها، سه موضوع است: سیاست، خانواده و تهذیب نفس. سعدی مردی حکیم است. دارای تجربه دنیاست و این تجربه را در تنهایی و درویشی خود کسب کرده است و بنابراین در سیاست و اخلاق از هر فرد دیگر برتر است. بزرگترین خصیصه اخلاق سعدی، واقعنگری است، اما آنچه به اخلاق سعدی ژرفا و والایی میبخشد، درآمیختگی آن، در عین التفات تام به واقعیت، با تصوف است. سعدی همانطور که خداوند سخن است، مانند سقراط استاد عشق نیز هست. همانگونه که در اندرزگویی هیچگاه سخن او مایه ملال نیست، در وصف عشق و عاشقی نیز کسی به پای او نمیرسد. بنابراین چنانکه گذشت، ستایش سعدی مقولههای گوناگونی را در برمیگیرد، که در این مقاله سعی شده به آنان اشاره شود.
بوستان، همتای جاودانهی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومهی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامهی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هممانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قارهی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتبخانهها و سپس در عصر جدید در آموزشگاهها و مدارس عالی و دانشکدهها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که میدهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.
ارسطو یکی از بزرگترین متفکران جهان است. در سراسر تاریخ فلسفه، گذشته از افلاطون و کانت، شاید هیچکس ژرفا و پهنای اندیشه او را نداشته باشد. دانشمندان ایرانی حتی پیش از اسلام و قبل از رواج زبان عربی از او متأثر بودهاند. پس از ظهور اسلام و با ظهور نهضت ترجمه آثار یونانی از سده دوم هجری به بعد، تأثیر ارسطو در اندیشهوران این سرزمین چندبرابر شد. این کتاب به قلم یکی از بزرگترین ارسطوشناسان معاصر به رشته تحریر درآمده است. خوانندگان کتاب ارسطو را در چشماندازی تازه و به دور از تعابیر کهنه و منسوخ میبینند و ژرفا و گستره اندیشه او و ارتباط آن را با مسائل فلسفی و عمومی امروز بهتر مشاهده میکنند.
در مباحثات فرهنگی درازی که در دهه 1930 میان روشنفکران مارکسیست جریان یافت، یکی از مهمترین موضوعاتی که محل تأکید قرار گرفت مسأله واقعگرایی یا رئالیسم در هنر بود. بزرگترین مدافع و مروج رئالیسم یا واقعگرایی سوسیالیستی، و لذا زبانآورترین منتقد جنبش مدرنیسم، گئورگ لوکاچ بود. برتولت برشت (1956 ـ 1898) در مقام پاسخگویی، به هواداری از هنر دورگهای برخاست که با دیدگان انتقادی به واقعیات عصر خود بنگرد، ولی بر پایه نوآوریهای فنی آوانگارد، نه براساس قالبهای سنتی منسوخ.