حکایتهای گلستان از برخی جهات از نظایر خود نزد دیگر شاعران حکایت (یا مقامه) پرداز متفاوتند؛ این تمایز به طور عمده از مناسبت نثر و نظمی که در ساختار حکایتها ایفای نقش دارند و کیفیت یک صورت ادبی واحد به آنها میدهند، مایه میگیرد. از این ترکیب نثر و نظم، یک ژانر ادبی پدید آمده است که شکلش متغیر، مصالح هنریاش اغلب از نکات یا اندرز، خرده روایتهای اغلب شناخته و موضوعات، مسائل و رخدادههای واقعی یا مجازی از مقتضیات زندگی آدمی است، تشکیل میشود که در کل معرّف اطلاعات، ارزشهای اخلاقی و اندرزی، زیباشناختی با کیفیتهای متفاوت و مختلف است؛ ارزشهایی که بنا به کیفیت انعکاسشان در حکایت، محتوای تربیتی، معرفتشناختی، سرگرمکنندگی گوناگون متفاوت دارند. در این مقاله کوشیده شده است تا ویژگی این ژانر ادبی در گلستان مورد بررسی قرار گیرد.
بوستان، همتای جاودانهی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومهی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامهی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هممانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قارهی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتبخانهها و سپس در عصر جدید در آموزشگاهها و مدارس عالی و دانشکدهها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که میدهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.
دکتر منصور رستگار فسایی در پیشگفتار کتاب در مورد روش کار خود می گوید: اساس کار در تهیه این مجموعه، تنها نسخ دست نویس خود شاعر است که در زمانهای مختلف در مجموعه هایی، تعدادی غزل، مثنوی یا رباعی را نوشته و در اختیار علاقمندان و دوستانش قرار داده است. ما نیز سعی کردیم تا این اشعار را با توجه به قدمت تحریر، به صورت الفبایی آخر ادبیات، مدون سازیم و تفاوتهای احتمالی کلمات و ابیات، تعلق هر شعری را به مجموعه ای که در آن برداشته شده بود، نشان دهیم و وزن شعر و بعضی توضیحات لازم را نیز در پانویس های کتاب ضبط نماییم و غزلیات را با استنباط از محتوای آنها، عنوان بندی کنیم. به دیوان نعمت فسایی، سفرنامه و 41 حکایت نثر نیز اضافه شده است.
رستم و اسفندیار برجستهترین، نیکترین و مهمترین پهلوانان شاهنامهاند؛ از اینرو برخورد این دو یل از وزن و حساسیت خاصی برخوردار است. اسفندیار شاهزادهای جوان است، با چشم به تختی که شایستگی آن را دارد. او برخلاف گشتاسب، نه یک موجود آزمند و متزلزل و فریبکار، بلکه دلاور شکستناپذیر و مقدسی اس تکه برای نیکترین دینها و اندیشهها شمشیر زده است. رستم در مقابل او، پهلوان قرون و ابرمردی است که تبلور تکاپو و رنج مردانه یک تبار است. در این کتاب افزون بر مقدمه، سه مقاله پیرامون رستم و اسفندیار و همچنین متن آن از روی نسخه شاهنامه چاپ مسکو آمده است.
مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین المللی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای شناخت فرهنگ دیگر ملتها و پدید آوردن ارتباط میان جامعه فرهنگی کشور با دیگر چهره ها و مرکزهای فرهنگی بیرون از مرزها، در مهرماه سال 1369 بنا گردید و در راستای هدفهای معاونت امور بین الملل باتشکیل گروه های تحقیقاتی به گونه ی منطقه ای و موضوعی به پژوهش پرداخت. اکنون در پی آن است تا در نخستین گامها با همکاری استادان و اندیشمندان فرهنگی آگاهیها و دانش های لازم را با توجه به منابع و مآخذی که در دسترس دارد، پس از تدوین به جامعه فرهنگ دوست ارائه دهد. کتاب حاضر در دو بخش تقویم دوستداران می گردد. مجلد اول – ادبیات سنتی تاجیک (دوره پیش از انقلاب اکتبر) مجلد دوم – ادبیات شوروی تاجیک (دوره پس از انقلاب اکتبر)