کتابخانه مجازی ادبیات

در اوایل قرن نهم آثار ریاضی نفیسی توسط ریاضی‌دان عالی‌قدر ایرانی «غیاث‌الدین جمشید کاشانی» پدید آمد که از ممتازترین تألیفات علمی دوران اسلامی است. در این کتاب شرح احوال و آثار این ستاره قدر اول علمی ایران آمده و همچنین از نتیجه تحقیقات دانشمندان اروپایی درباره وی آگاهی‌هایی به دست داده شده است. او ریاضی‌دان عالی‌قدر و محاسبی ماهر و منجمی زبردست و مؤلفی توانا و مخترع آلات دقیق رضد بود و به‌حق می‌توان او را از برجسته‌ترین ریاضی‌دانان دوره اسلامی دانست. وی از حدود سال 808 تا پایان عمرش یعنی 832 فعالیت علمی داشت و در این مدت به تصنیف و تألیف رسالات و کتب ریاضی و نجومی پرداخت که مهم‌ترین آنها «زیج خاقانی»، «مفتاح الحساب»، «رساله محیطیه» و «رساله تروجیب» است که در این کتاب بدان‌ها و دیگر آثار او پرداخته شده است.

ابوحاتم مظفر اسفزاری ریاضی‌دان و ستاره‌شناس ایرانی قرن ۱۱ و اویل ۱۲ میلادی بود. تولد وی احتمالاً ۴۳۷ قمری بوده‌است. کنیه او ابوحاتم و نام پدرش اسماعیل و از اهالی اسفزار است. وی معاصر عمر خیام بوده‌است. وی در اصلاح تقویم ایرانی با خیام همکاری داشت و رساله اختصار اصول اقلیدس وی به دست ما رسیده است. او به همراه خیام و خازنی در رصدخانه مشهور سلجوقی در اصفهان فعالیت می‌کرده. وی کتابی به نام آثار عُلْوی به فارسی و درباره هواشناسی نگاشته. وی نوشته‌هایی در موضوعات ریاضیات، ستاره‌شناسی، فیزیک و مکانیک و احتمالاً اختراعاتی داشته اما به جز رساله اختصار اصول اقلیدس' بقیه به دست ما نرسیده‌اند. او در سال ۱۱۱۲ یا ۱۱۱۳ میلادی در بلخ با نظامی عروضی دیدار کرده‌است. در این مقاله آنچه پیشینیان و معاصران دربارهء شرح حال و تألیفات حکیم‌ ابو حاتم مظفر بن اسمعیل اسفزاری گفته‌اند و بدان دسترس بوده است، و نیز برخی‌ اعتراضات که بر کتاب «آثار علوی» شده است نقل شده و شرح خصوصیات‌ نسخه اختصار«اصول اقلیدس» با عکس آنها بچاپ رسیده، و کلیه نسخ خطی «آثار علوی» که مولف از آن اطلاع پیدا کرده‌ معرفی شده و آنگاه متن «رساله الشبکه» که تصحیح شده از نظر خوانندگان میگذرد و سپس ذکری از منتخب اسفزاری‌ از کتاب الحیل آمده است

در اوایل قرن نهم آثار ریاضی نفیسی توسط ریاضی‌دان عالی‌قدر ایرانی «غیاث‌الدین جمشید کاشانی» پدید آمد که از ممتازترین تألیفات علمی دوران اسلامی است. در این کتاب شرح احوال و آثار این ستاره قدر اول علمی ایران آمده و همچنین از نتیجه تحقیقات دانشمندان اروپایی درباره وی آگاهی‌هایی به دست داده شده است. او ریاضی‌دان عالی‌قدر و محاسبی ماهر و منجمی زبردست و مؤلفی توانا و مخترع آلات دقیق رضد بود و به‌حق می‌توان او را از برجسته‌ترین ریاضی‌دانان دوره اسلامی دانست. وی از حدود سال 808 تا پایان عمرش یعنی 832 فعالیت علمی داشت و در این مدت به تصنیف و تألیف رسالات و کتب ریاضی و نجومی پرداخت که مهم‌ترین آنها «زیج خاقانی»، «مفتاح الحساب»، «رساله محیطیه» و «رساله تروجیب» است که در این کتاب بدان‌ها و دیگر آثار او پرداخته شده است.

ابوریحان محمد بن احمد بیرونی از دانشمندان بزرگ ایران در علوم حكمت و اخترشناسی و ریاضیات و تاریخ و جغرافیا مقام شامخ داشته، در سال ۳۶۲ هجری قمری در حوالی خوارزم متولد شده و از این جهت به بیرونی یعنی خارج از خوارزم معروف شده. وی از فلسفه و رشته های نظری نیز بی اطلاع نبود اما گرایش او به شدت بسوی مطالعه پدیده های قابل مشاهده در طبیعت و در انسان معطوف بود. در داخل خود علوم نیز بیشتر جذب آن رشته هایی می شد كه در آن زمان به تحلیل ریاضی در آمدند. در كانی شناسی، داروشناسی و زبان شناسی یعنی رشته هایی كه در آنها اعداد نقش چندانی نداشتند نیز كارهایی جدی انجام داد اما در حدود نیمی از كل محصول كار او در اخترشناسی، اختربینی و رشته های مربوط به آنها بود كه علوم دقیقه به تمام معنی آن روزگاران به شمار می رفتند. ریاضیات به سهم خود در مرتبه بعدی جای می گرفت اما آن هم همواره ریاضیات كاربسته بود. از آثار دیگر بیرونی كه هنوز هم در دسترس هستند می توان به: اسطرلاب، سدس، تحدید، چگالیها، سایه ها، وترها، پاتنجلی، قره الزیجات، قانون، ممرها، الجماهر و صیدنه اشاره کرد. بیرونی درباره حركت وضعی زمین و قوه جاذبه آن دلایل علمی آورده است. محاسباتش در علوم ریاضی آنچنان دقیق بود كه با اندازه‌گیریهای زمان ما هیچ‌گونه اختلافی نشان نمی‌دهد و عنوان می‌كند كه برتری بیرونی بر دیگران آن است كه نوشته‌های خود را با خطوط و اشكال همراه می‌كرده است تا خواننده كتاب، افكار او را نه تنها از طریق نظری بلكه از راه عملی آن بخوبی دریابد و فرا گیرد. نظر پردازی، نقش کوچکی در تفکر او ایفا می کرد وی بر بهترین نظریه های علمی زمان خود تسلط کامل داشت اما دارای ابتکار و اصالت زیادی نبود و نظریه های تازه ای از خود نساخت ابوریحان بیرونی در سال 440 هجری در سن 78 سالگی در غزنه بدرود حیات گفت.