پدیده «قزلباشان» که از دوره صفویه در تاریخ ایران پدید آمده است. در این کتاب ابتدا به بررسی خاندان صفوی و پدیده قزلباس پرداخته شده، سپس در بخش دوم شکیل سلطنت قزلباش بررسی گردیده است. در بخش سوم به بررسی تحریکات قزلباشان در کشور عثمانی و پیامدهای آن پرداخته شده است. بخش پایانی کتاب نیز اختصاص به پیامدهای فرهنگی ـ اجتماعی ظهور قزلباشان در ایران دارد.
لاهیجان امروزه یکی از شهرستانهای استان گیلان است، اما بنا بر پیشینۀ تاریخیاش، روزگاری بر شهرها و آبادیهای شرق گیلان و غرب مازندران، نقش مرکزیت داشت و قریب به اتفاق این مناطق بخشی از لاهیجانِ تاریخی محسوب می-شدند. مرکزیت این شهر به¬ویژه از زمان خاناحمد گیلانی و حضور شاعران و هنرمندان نامی در دربار او، دست¬کم از عصر صفوی، این شهر را زبانزد عام و خاص کرده است. تا جایی که برای پی بردن به بُعد علمی و ادبی آن، لازم است که پروندۀ بزرگانی چون سلًار دیلمی، مهیاردیلمی، یحیی دیلمی، شیخ زاهد لاهیجی، عبدالرزاق فیاض، حزین لاهیجی و... به دقت مطالعه شود. کتاب حاضر، پيرامون پيشينه تاريخي و فرهنگي لاهيجان و معرفي برخي از مهمترين بزرگان آن ديار و مشتمل بر سه بخش عمده است: بخش اول: در بيان تاريخ و جغرافياي عام لاهيجان، که آميزهاي است از ديلمان و گيلان. بخش دوم: در بيان تاريخ و جغرافياي خاص لاهيجان، بخش سوم: در تذکره علماء و شخصيتهايي که به نحوي با اين منطقه در ارتباط بودند.
اسپاروی به تصور اینکه یکی از شاگردان مستعدش ممکن است روزی به مقام های عالی سیاسی در ایران دست باید از همان ابتدا به پرورش استعداد او در راستای منافع کشور خود میپردازد و سعی میکند به او بقبولاند که خیر و صلاح جهان به خیر و سعادت نژاد آنگلو ساکسن بستگی دارد. مؤلف از رسم “مداخل” در ایران، این عرف ناشایست عصر بی خبری به وضوح و اجمال سخن میگوید و زنجیره آن را از شاه تا رعیت بازگو میکند و وضع فروش مشاغل مهم دولتی را یکی از عوامل خرابی ملک و ملت میشمارد. اسپاروی از مشهوراتی که دیگر سیاحان شرح دادهاند، دوری گزیده و آنچه بیان نموده تا حد زیاد بدیع و تازه است. او تنها به شرح وقایع بسنده نمیکند بلکه با ایجاز پر معنی به تحلیل رویدادها میپردازد و برخلاف بعضی از سیاحان به تحسین شیوه زندگی و مشی زن ایرانی میپردازد و او را محور زندگی خانواده میداند که تنها امید و آرزوی خود را در خوشبختی خانوادهاش جستجو میکند. نقش چادر را در زندگی اجتماعی زن ایرانی واجد اهمیت بسیار دانسته و آن را ته بند اسارت، بلکه نشان آزادی و مجوزی برای ورود او و شرکت او در فعالیتهای اجتماعی میشمارد و به ذکر مثالهای چندی از شرکت زنان در اعتراض های اجتماعی میپردازد و از این طریق به تحسین زیبایی طبیعی فوق العاده زن ایرانی مینشیند.
این کتاب در دو جلد به بازخوانی تاریخ ایرانزمین میپردازد. مباحثی که در جلد دوم مطرح شده، عبارتند از: شاهنشاهی پارتیان: تشکیل سلطنت در پارت، جنگهای ایران و روم؛ نقش تمدن ایران باستان در خاورمیانه: ویژگیهای فرهنگ ایرانی و سهم آن در تمدنسازی، نقش فرهنگ ایرانی در تحول ادیان خاورمیانه؛ شاهنشاهی ساسانی: تشکیل شاهنشاهی ساسانی توسط اردشیر بابکان، شاپور اول احیای شکوه ایران، مانی پیامبر شادیستیز و تبلیغگر زهد و رنجکشی، قدرتگیری فقیهان و پیامدهایش، شاپور دوم، یزدگرد اول و بهرام گور، گسترش مسیحیت در خاورمیانه و پیامدهایش، بهدین مزدک، خسرو انوشیروان دادگر، هرمز چهارم و شورش بهرام چوبینه، خسرو پرویز آخرین شکوه شاهنشاهی ایران.
این کتاب در دو جلد به بازخوانی تاریخ ایرانزمین میپردازد. مباحثی که در جلد اول مطرح شده، عبارتند از: پیدایش ایران: قوم ایرانی، زرتشت و دین ایرانی، تاریخ ماقبل ماد، پادشاهی ماد؛ شاهنشاهی هخامنشی: کوروش بزرگ، کامبوجیه و تسخیر مصر، داستان بردیه و گاوماته، داریوش بزرگ، تئوری سیاسی شاهنشاهی، خشیارشا و یونانیان، اردشیر اول و داریوش دوم، اردشیر دوم و کورش کهتر، اردشیر سوم و داریوش سوم؛ هلنیها در ایران: برآمدن اسکندر مقدونی، تسخیر ایران توسط اسکندر، خاورمیانه پس از اسکندر.