دانش به دلیل شرافت ذاتی و گوهریاش در جهان اسلام به جد مورد اهتمام قرار گرفته و در اعتبار و ارزش آن و مقام و جایگاه عالمان، سخنهای آموزنده و دلپذیر گفته شده است. پارهای از این گفتارهای نغز در ذهن و زبان دانشمندان ادیب و ادیبان فرهیخته راه یافته و از این طریق ابیات و سخنانی زیبا در پاسداشت دانش و بزرگداشت دانشمندان آفریده شده است. در این مقاله کوتاه به انعکاس باورهای اسلامی در باب منزلت دانش در ادب گرانسنگ فارسی خواهیم پرداخت.
کتاب جامع الدرر فی زحمات فخر البشر محمدبن عبدالله (ص) مشتمل است بر اسرار عقاید حقه و رموز محبت و مبادی اخلاق و مطالب سودمند برای اهل خطابه و نیز مشتمل است بر فضائل و مناقب امیرالمومنین علی (ع).
نویسنده قبل از ورود در متون تفسیری، اسطوره و شناخت و جایگاه تصویرها و نمادگرایی و جایگاه اسطوره در قرآن را بررسی میکند .وی در فصل اول، علم حضوری و علم حصولی و نسبت آنها را با اسطوره ارزیابی مینماید .در فصل دوم، سیر نزولی عالم و رویا و خیال و کهانت را تبیین میکند .در فصل سوم کتاب، رمز و نماد و سمبل و نشانه و تمثیل و مجاز و استعاره، مرزبندی و تفکیک میشود .نویسنده پس از ذکر این مقدمات نمادهای دایره، مربع، مثلث، شاه و شاهزاده، آب، پرندگان، ارقام، اژدها و ماندالا، و درختان را تاویل میکند . فصل چهارم کتاب به قرآن و متنو تفسیری اختصاص دارد .در این فصل واژه اسطوره در یک یک آیات، بررسی و بعضا با متنو تفسیری مقابله و موازنه میگردد .نویسنده در پایان کتاب، نگرش اسطورهای را با توجه به روضه الجنان ابوالفتوح رازی و قصص القرآن سورآبادی و تفسیر طبری و کشف الاسرار میبدی ریشهیابی و نقادی میکند .
کتابی که اکنون به اهل علم به ویژه علاقه مندان زبان انگلیسی که اکنون زبان علم جهان به شمار می آید عرضه می شود نصاب انگلیسی است که شاهزاده معتمدالدوله فراهانی میرزا به فرمان شاهزاده اعتضادالسلطنه آن را در سال 1283 هجری قمری مطابق 1866 میلادی به نظم در آورده و به صورت چاپ سنگی منتشر شده است. انگیزه تدوین این نصاب و روش تحریر آن را در دو صفحه آغازین کتاب یاد می کند سپس ابیات را نقل و آنگاه در ذیل هر بیت واژه های عربی و فارسی و انگلیسی را در می آورد. در حواشی نسخه چاپی یادداشتهایی دیده می شود که ظاهرا از خود مولف است زیرا بیشتر عبارت "منه" در پایان یادداشتها دیده می شود. یادداشتهای یاد شده و همچنین تصحیحات قیاسی که در واژه ها صورت گرفته همه در زیرنیس آورده شده است.
وجوه قرآن، اثر ابوالفضل حُبَيش بن ابراهيم تفليسى است كه در آن، معانى و كاربردهاى متعدد برخى از مهمترين واژههاى گوناگون قرآن كريم را با رعايت ترتيب الفبايى شرح داده است. اين اثر به زبان فارسى - عربى قديمى نوشته شده و آن را دكتر مهدى محقق تصحيح كرده و با افزودن مقدمهاى عالمانه منتشر كرده است. كتاب حاضر در واقع، ترجمه فارسى كتاب «وجوه القرآن» نوشته يكى از مفسران شيعى مشهور قرن دوم هجرى به نام مقاتل بن سليمان بلخى (متوفاى 150ق، در بصره) است كه مترجم به ترجمه اكتفا نكرده و مطالب كتاب را با استفاده از آثار علمى انديشمندان ديگر تكميل هم كرده است. البته كتاب مقاتل از دست رفته و اكنون موجود نيست. در اين اثر در مجموع، صدها واژه قرآنى توضيح داده شده است. كتاب حاضر از مقدمه مصحح (شامل: احوال و آثار مؤلف، مراد از وجوه قرآن، خصايص ادبى كتاب و معرفى نسخه متن) و مقدمه نویسنده و متن اصلى كتاب (شامل: شرح كاربردهاى واژههاى قرآنى از الف تا ياء) تشكيل شده است. زبان و ادبيات متن اصلى، زبان فارسى - عربى بهصورت قديمى و البته گويا و روشن است. روش نویسنده، تحليل معناشناختى و كاربردى لغات قرآن كريم با استفاده از شيوه مقايسه موارد استعمال واژههاى مهمّ در آيات الهى است.