کتابخانه مجازی ادبیات

در فن آرایش سخن و صنایع بدیعی "سوال و جواب" را یکی از محسنات بدیع معنوی به شمار آورده اند و آن چنان است که شاعر در بیتی و یا چند بیت و یا بیش از آن، سخن خود را به صورت پرسش و پاسخ موضوع می کند و این تفنن ادبی، گاه چندان به درازا می‌کشد که از آغاز تا پایان یک قصیده طولانی را نیز دربر می‌گیرد. کتاب حاضر که "گفتگو در شعر فارسی" نام دارد بیشترین اشعاری را که تاکنون به شیوه پرسش و پاسخ سروده شده اند، شامل می‌شود.

شیخ مولی رشید دزفولی، فقیهی فاضل و ادیبی از شعرای تابناک بود که در جامعیت علوم و فضیلت دینداری و رعایت نکات اخلاقی و فضایل و کمالات نفسانی در عهد خود مشخص و ممتاز بود «او با همه اطلاعاتی که در علوم دینی و فلسفه و تاریخ و ادبیات تازی و فارسی داشته‌اند تنها قسمتی از دیوانش یعنی بخش (زهرائیه) به جای مانده، که با همه‌ی اندکی طبعی غرا و معلوماتی جامع است. در شعر بر پیشینیانی همچون سعدی، حافظ و جمال‌الدین عبدالرزاق بوده است... مجموعاً 2545 بیت شعر از مرحوم ضیایی به جای مانده است» . «این اثر یکبار در سال ۱۳۳۳ قمری در بمبئی و بار دیگر در سال ۱۳۲۳ خورشیدی در تهران به نام کلیات دیوان ضیایی به چاپ رسیده است. مجموعه زهرائیه ضیایی اگرچه در باب مدیحه و مرثیه است، اما با اصولی نو و طرح‌های شعری جدید نسبت به مرثیه سرایی در آن زمان به وجود آمده که این نوع طرز بیان مرثیه در نوع خود بی‌نظیر است و در زمان زندگی ضیایی مطمئناً سبکی بسیار نو و تازه بوده است» در دیوان شعری که از او به جای مانده تعدادی قصیده و غزل(88) و ترجیع بند(12) وجود دارد. «گرچه دیوان اشعارش مختصر ولی منقح و نافع و حاوی فواید بسیار است. اشعار نغز و شیوای او در قالب پند و نصایح، حکایت از رنج درون و قلب سوزانش دارد» . اثر منظومش؛ یعنی زهرائیه نشان از تسلط او بر قواعد شعری و تبحر او بر استحکام معانی دارد و دلیل بارزی است بر فصاحت کلام و روانی سخن و نیروی طبع و قوت بیان و حدت ذهن او. «قصاید و غزلیات لطیف و مدایح عالی و اوصاف رایع او با معانی باریک و مضامین تازه و دل‌انگیز به شعر او دلاویزی و رونق و جلای خاص می‌بخشد. در لابه‌لای اشعارش به ابیاتی برمی‌خوریم که بیانگر حسب حال و بیان احوال و سبب احتراز او از دنیا و مردم زمانه و علت انزوا و تجرید وی از خلایق است»

این کتاب فرهنگی است مشتمل بر کلیه نام‌های خاص مردم، جانوران، کوه‌ها، رودها و ... موجود در شاهنامه فردوسی. هدف مؤلف در تهیه این کتاب آن بوده است که شاهنامه‌خوانان و پژوهشگران با کمترین اتلاف وقت، شرحی کامل درباره نام مدنظر به دست آورند. نگارنده برای انتخاب مدخل‌های اصلی، پایه کار را بر شاهنامه چاپ آکادمی علوم اتحاد شوروی نهاده و با آنکه گاهی گونه دیگری را صحیح‌تر می‌دانست، با این وجود نام آورده‌شده در متن این کتاب را مدخل اصلی و گونه‌های دیگر را ارجاعی قرار داده است. در پایان هر شرح نیز شماره‌های ابیاتی که نام مدنظر در آنها نقشی دارد، داده شده است.

شاعران پارسی‌سرا با زبان عربی دوگونه برخورد داشته‌اند؛ یا قصیده و غزل و ... را به‌کلی به عربی سروده‌اند یا در مطاوی شعر خود جمله، مصراع، بیت یا ابیاتی را به زبان عربی آورده‌اند. دست‌مایه نگارنده در تدوین این فرهنگ، گونه دوم عبارات عربی شاعران پارسی‌سرا بوده است. هدف نگارنده این بوده است که خوانندگان شعر فارسی بتوانند به‌آسانی با معنای عبارت عربی آشنا شوند تا لذت بیشتری از مطالعه خود بیابند. نگارنده افزون بر ترجمه عبارت‌های عربی، آیه‌ها، حدیث‌ها، ضرب‌المثل‌ها یا شعر شاعران دیگری که منبع شاعران فارسی بوده است، پس از ترجمه آورده است تا شناخت و درک عبارت عربی آسان‌تر شود.