از دیرباز دوستداران شاعران سترگ در صدد سنجیدن آن گویندگان بر میآمدند و گاهی آنان را با انبیا میسنجیدند و گاه آنان را هم در صف پیامبران قرار میدادند. سخنسنجی بزرگ یک بار غزلهای مولوی را برتر از غزلای حافظ خوانده بود. در مقاله حاضر کوشش شده است که سرودههای مولانا با غزلیات آسمانی خواجه شیراز با دید و معیاری علمی از بوته بگذرد و تا جایی که مقدور است نشان داده شود که سخن حافظ به کدام دلیل یا ادله در دل خوانندگان و علاقهمندان او نشسته است و به کدام دلیل کلام مولانا آن جایگاه را نیافته است. غزلیات مولانا در تذکرهها کم راه پیدا کرده و کلیات او نسبت به دیوانهای سعدی و حافظ در شمار اندکی به نورد چاپ سپرده شده است. در مقاله برخی از این چراها شکافته شده است.
این کتاب دربرگیرنده منتخبی است از بهترین غزلها و رباعیهای حضرت مولانا به همراه ترجمه و تفسیر برخی کلمات و اصطلاحات تصوف اسلامی که با نسخه دیوان کبیر مصحح شادروان فروزانفر مقابله و تکمیل شده است. در مقدمه مفصل کتاب درباره مولانا و شمس و حیات مولانا مطالبی ارائه شده است.
این کتاب در سه بخش به بررسی جبر و اختیار در آثار شاعران پرداخته است. ابتدا در بخش اول به بررسی مسئله جبر و اختیار در شاعران قبل از مولوی از قبیل فردوسی، ناصرخسرو، خیام، انوری و سعدی پرداخته شده، در بخش دوم در اشعار مولوی این بحث صورت گرفته و در بخش سوم در اشعار شاعران بعد از مولوی از قبیل شیخ محمود شبستری، ابن یمین و حافظ این تحقیق انجام شده است.
اثر حاضر که در سه بخش اصلی فراهم آمده حاوی مباحث و مطالبی است درباره تاریخ ایران در عصر هخامنشی و تقابل آن با تمدن یونان .بخش نخست از دو مبحث تشکیل شده که طی آن، به موقعیت جغرافیایی سرزمین ایران و پیشینه قوم آریایی اشاره شده، سپس از تاریخ و تمدن هخامنشی ـ به ویژه دوران کوروش و داریوش و اقدامات آنها ـ سخن به میان آمده است. در مبحث دوم، تاریخچه روابط ایران و یونان در دوره هخامنشی، به ویژه جنگهای این دو قدرت باستانی، بررسی شده است که نویسنده در این دو بخش با نگاهی نقادانه، به گزارشهای مورخان یونان، از جمله هرودوت و گزنفون استناد کرده است ، در بخش دوم، ترجمه نمایشنامه ایرانیان اثر ایسخیلوس (آشیل) درباره جنگ خشایارشا با یونانیان به چاپ رسیده است.
کتاب حاضر یکی از کتاب های مجموعه چندین جلدی مقالات مجلات هنر و مردم، رودکی و فرهنگ و زندگی است که طی سالهای 1341 تا 1358 منتشر می شده است. مقالات این مجلات در شاخه های مختلف علوم انسانی، از جمله هنر، سیاست، فرهنگ، تاریخ، ادبیات، علوم اجتماعی و .... به صورت موضوعی و در قالب کتاب در اختیار پژوهندگان و علاقمندان به این گونه مباحث قرار گرفته است. هدف از انتشار دوباره این مقالات آشنایی نسل جوان با افکار و نظریات نویسندگان معاصر ایران و جهان در حوزه فرهنگ و هنر است. کتاب شاهنامه خوانی که در دو جلد تدوین شده است، برگرفته از مقالات ماهنامه هنر و مردم است. هدف از گردآوری این مجموعه بررسی شاهنامه، شاهنامه خوانی و نقالی از دید مردم شناسی و مطالعه تطبیقی است. در این اثر جو سیاسی، اجتماعی ایران هنگام ظهور فردوسی و خلق شاهنامه ارائه شده است و به عناصری چون صید و آداب آن، پوشاک و ابزار رزم، نیش و نوش و عشق در شاهنامه پرداخته شده است.