در این مجموعه، مقالاتی در خصوص آثار و احوال استاد محمدتقی شریعتی گردآمده است .عناوین مقالات و نویسندگان آن بدین قرار است : سپیده باوران/استاد محمدرضا حکیمی ; سنگر دفاع از اسلام در خطه خراسان/استاد شهید مطهری ; نامه فرزند به پدر/دکتر علی شریعتی ; فایده و لزوم دین/محمدعلی مهدوی راد ; مفسر نوگرای قرآن/محمد اسفندیاری; مربی والامقام جامعه/استاد محمدتقی جعفری. افزون بر آن، چکیده هشت کتاب از استاد محمد تقی شریعتی در پایان کتاب به چاپ رسیده است
تاریخ بشر آئینه یک سلسله مبارزه هایی است که بین طبقات مردم برقرار است و این مبارزه ها تا غلبه حق بر باطل ادامه خواهد داشت. مبارزه طبقاتی مظهر و نمایش واقعی حوادث تاریخی است که سر ترقی و تکامل هم در آن نهانست. نبرد دائمی خوبی و بدی، قدرت و حق، فقر و غنا، سرمایه و کار، تقدم و تجدد، ارتجاع و آزادی، فداکاری و خودپرستی، ظلم و عدالت و بالاخره مبارزه نور و ظلمت و یا یزدان و اهریمن است که حوادث و وقایع تاریخی را بوجود آورده است و بدون این نبرد زندگی هدف واقعی ندارد. تصدیق حالت حاضره و تسلیم در برابر سلطه و قدرت زندگی را همان اندازه فاقد روح و معنی خواهد ساخت که کسی وارد جنگ تن به تن بشود بدون اینکه کینه ای در دل داشته باشد و یا تن به زناشویی دهد درحالیکه فاقد عشق و محبت نسبت به همسر خود باشد. یکی از مظاهر حساس و جلوه های مشخص مبارزه های طبقاتی مبارزه ایست که در طول تاریخ بردگان با اربابان نموده اند و پرده های دلگداز و در عین حال لذت بخشی در صحنه اجتماع به وجود آورده اند. بردگی دوره مشخصی در تاریخ اجتماعی هریک از ملت ها گذرانده و خود یکی از دوره های فعالیت اقتصادی بشر است. تمام ملت ها "دوران اقتصاد بردگی" و یا دوره مبارزه بر علیه بردگی را در زمان واحدی نگذرانده اند و در تمام ملت ها هم بردگی حالت مشخص اقتصادی نبوده بلکه بطوری که در این مقاله ها دیده خواهد شد رژیم اقتصادی بردگی در بعضی از کشورها مانند یونان و روم با ظهور فئودالیسم از بین رفته و در پاره از ممالک دیگر مانند آمریکا و روسیه تا یک قرن پیش وجود داشته و در پاره کشورها مانند ایران از بردگان در فعالیت خاص اقتصادی یعنی تولید استفاده نمی کردند.
هاشم اعتماد سرابی نویسنده کتاب، در مورد موضوع کتاب می گوید: این نوشته ها یک قسمت از مقالاتی است که در این چند ساله در روزنامه خراسان چاپ شده است، چیزهایی که پیرامون مسائل مختلف نوشته ام. که البته مثل نماز آن مردک گلستان چیزی نبوده که به کار آید. از سستی و نقص اما چرا باز به شکل کتابی در می آید منکه هنوز از رنج شرم "اسائه ادب" فارغ نیامده ام، واقعه ایست مشکلم... احساسی است و امیدی گنگ و خام و اگر با این همه، کمک کوچکی به درک درست شده باشد خود را ماجور یافته ام.
این مجموعه شامل دو بخش مقالات و گفتگو است. در بخش اول که شامل مقالات است، درباره موقعیت، پیشینه و آینده زبان فارسی مطالبی تحقیقی آمده است. در بخش دوم با نامآورترین استادان ادبیات فارسی در کشورهای مصر، هند، روسیه، تاجیکستان، مجارستان و ارمنستان گفتگو شده است. این گفت و شنودها اغلب در محل اقامت استادان در کشورهای خودشان انجام یافته است. یادآوری این نکته لازم است که مطالب این مجموعه قبلا در ماهنامه کیهان فرهنگی منتشر شده است. این نشریه همواره بخش وسیعی از برنامههایش را معطوف تعمیم زبان و ادبیات فارسی در جهان کرده است و انتشار ویژهنامههایی در زمینه فرهنگ ملل و گفتگو با استادان زبان فارسی در کشورهای جهان تداوم این سیاست بوده است.
این کتاب دربرگیرنده چند مقاله نقدی کوتاه است که زبان و بیانی ساده و آموزنده دارد. فصول کتاب عبارتند از: رمان، خلق جهانی نو، تخیل فرهیخته، ادبیات داستانی، نقد ادبی، زبان رمزی و قصههای پریوار، شیوههای نقد ادبی، دروازه مغرب، آغازی برای پایان. دو فصل آخر را نویسنده این کتاب نوشته و فصول دیگر شرح و نقد کتابهایی است که در زمینه پژوهش و نقد ادبی که دیگران به زبان فارسی ترجمه کردهاند.