در این کتاب از روی کار آمدن کریم خان زند آغاز شده و تا مرگ او، که منجر به فتح بصره و تخلیه آن شهر می شود، ادامه می یابد چگونگی روابط ایران با امپراطوری و یا خلافت عثمانی توضیح داده شده و علل اختلافات دو مملکت از طرفی و روابط سیاسی ایران و عربها از طرف دیگر بخوبی روشن شده است.
لاهیجان امروزه یکی از شهرستانهای استان گیلان است، اما بنا بر پیشینۀ تاریخیاش، روزگاری بر شهرها و آبادیهای شرق گیلان و غرب مازندران، نقش مرکزیت داشت و قریب به اتفاق این مناطق بخشی از لاهیجانِ تاریخی محسوب می-شدند. مرکزیت این شهر به¬ویژه از زمان خاناحمد گیلانی و حضور شاعران و هنرمندان نامی در دربار او، دست¬کم از عصر صفوی، این شهر را زبانزد عام و خاص کرده است. تا جایی که برای پی بردن به بُعد علمی و ادبی آن، لازم است که پروندۀ بزرگانی چون سلًار دیلمی، مهیاردیلمی، یحیی دیلمی، شیخ زاهد لاهیجی، عبدالرزاق فیاض، حزین لاهیجی و... به دقت مطالعه شود. کتاب حاضر، پيرامون پيشينه تاريخي و فرهنگي لاهيجان و معرفي برخي از مهمترين بزرگان آن ديار و مشتمل بر سه بخش عمده است: بخش اول: در بيان تاريخ و جغرافياي عام لاهيجان، که آميزهاي است از ديلمان و گيلان. بخش دوم: در بيان تاريخ و جغرافياي خاص لاهيجان، بخش سوم: در تذکره علماء و شخصيتهايي که به نحوي با اين منطقه در ارتباط بودند.
اسپاروی به تصور اینکه یکی از شاگردان مستعدش ممکن است روزی به مقام های عالی سیاسی در ایران دست باید از همان ابتدا به پرورش استعداد او در راستای منافع کشور خود میپردازد و سعی میکند به او بقبولاند که خیر و صلاح جهان به خیر و سعادت نژاد آنگلو ساکسن بستگی دارد. مؤلف از رسم “مداخل” در ایران، این عرف ناشایست عصر بی خبری به وضوح و اجمال سخن میگوید و زنجیره آن را از شاه تا رعیت بازگو میکند و وضع فروش مشاغل مهم دولتی را یکی از عوامل خرابی ملک و ملت میشمارد. اسپاروی از مشهوراتی که دیگر سیاحان شرح دادهاند، دوری گزیده و آنچه بیان نموده تا حد زیاد بدیع و تازه است. او تنها به شرح وقایع بسنده نمیکند بلکه با ایجاز پر معنی به تحلیل رویدادها میپردازد و برخلاف بعضی از سیاحان به تحسین شیوه زندگی و مشی زن ایرانی میپردازد و او را محور زندگی خانواده میداند که تنها امید و آرزوی خود را در خوشبختی خانوادهاش جستجو میکند. نقش چادر را در زندگی اجتماعی زن ایرانی واجد اهمیت بسیار دانسته و آن را ته بند اسارت، بلکه نشان آزادی و مجوزی برای ورود او و شرکت او در فعالیتهای اجتماعی میشمارد و به ذکر مثالهای چندی از شرکت زنان در اعتراض های اجتماعی میپردازد و از این طریق به تحسین زیبایی طبیعی فوق العاده زن ایرانی مینشیند.
سواحل خلیج فارس با آنکه از روزگاران بسیار کهن زادگاه درخشانترین رشته های تمدن ایرانی بوده، متاسفانه ناشناخته و مجهول مانده و محدودیت منابع و مآخذ و شاید عدم توجه متفکرین و مورخین باین موضوع باعث شده است که محققین به خاطر زحمت فوق العاده ای که این کار متضمن بوده تتبع عمیق و استقراء وافی در مآخذ موجوده مبذول ندارند و به همین جهت اطلاعات خوب و قابل استفاده ای آنطور که شاید و باید در این خصوص جمع آوری نشده و در معرض افکار طلاب علم قرار نگرفته است. برای تهیه و تشویق یک تاریخ و جغرافیای کامل از منطقه خلیج فارس علاوه بر استنساخ و بررسی همه تالیفاتی که به زبانهای عربی و اروپائی دراین باره نوشته شده است احتیاج به یک تحقیق دامنه دار و همه جانبه و یک بررسی عمیق و طولانی بود و چنین امر مهمی از عهده هرکس ساخته نبود و مرحوم احمد فرامرزی به چنین امر مهمی همت گماشت و دو ثلث از زندگانی خود را صرف تهیه و تدوین تاریخ و جغرافیای خلیج فارس و مخصوصا قسمتهای عرب نشین کرد. در جلد اول کتاب از روی کار آمدن کریمخان زند آغاز شده و تا مرگ او، که منجر به فتح بصره و تخلیه آن شهر می شود، ادامه می یابد چگونگی روابط ایران با امپراطوری و یا خلافت عثمانی توضیح داده شده و علل اختلافات دو مملکت از طرفی و روابط سیاسی ایران و عربها از طرف دیگر به خوبی روشن شده است.