کتابخانه مجازی ادبیات

سرزمین کهنسال دلاوران ایران باختری از نظر جغرافیای تاریخی و تاریخ مرموز و ناشناخته است. اگر آنطور که در خارج از ایران محققانی چون هرتسفلد، دمرگان، مینورسکی، رالنسن، سر ارول استین برای بررسی گذشته های این سرزمین کوشیده اند فضلای کشور نیز توجهی ابراز می داشتند. اینک بسیاری از زوایای تاریک تاریخ چند هزارساله میهن ما روشن شده بد. نخستین کتابی که درباره لرستان به چاپ رسید مجموعه ای از غلامرضا خان والی و انیس المسافر نام داشت. کتاب مذکور در بوشهر به چاپ رسیده و مشتمل بر آگاهی هایی در مورد جانوران شکاری و فرمانروایان لر از حسین خان والی تا زمان مولف است، پس از آن باید از جغرافیای نظامی لرستان تالیف سپهبد رزم آرا نام برد که مشتمل بر جغرافیای مناطق با توجه به جنبه نظامی انها و ورود قوای دولتی به لرستان و سرکوبی عشایر این منطقه می باشد. آقایان بهمن کریمی و محمدعلی امام شوشتری نیز چند صفحه ای از کتابهای جغرافیای تاریخی غرب ایران و تاریخ جغرافیایی خوزستان را به لرستان اختصاص داده اند. با این حال تا به امروز کتابی که منحصر به تاریخ یا جغرافیای تاریخی این قسمت از ایران باختری باشد تالیف نشده است.

درباره فرمان ها و احکام و نشان ها و منشورها و امثله و اخطبه و دیگر اسناد دیوانی از شاهان و امیران و احکام و صدور و وزراء دوره های پیش بحث هایی تاکنون انجام گرفته و مقالاتی متعدد نشر شده و کتابی مستقل نیز وسیله دکتر قائم مقامی با سبکی مهذب و پسندیده در این باره تحریر یافته است. جز آن که باید توجه داشت تا هنگامی که چند مجموعه مهم اسناد شهرستانها که به وسیله فضلای محلی و غیر محلی در دست تدوین و چاپ است نشر نشده این تحقیقات و بررسی های ارجمند بسیار ناتمام است و در واقع باید آنها را طلیعه کار و مقدمه و آغاز راه دانست. از مهمترین اسناد دوره صفوی که تاکنون درباره آن جز بحثی کوتاه در کتاب مذبور دیده نشده احکام صدور این عهد است که آن را در اصطلاح دیوانی "مثال" می گفته اند. نشان کلی این نوع احکام "طغرا" های بالای آنهاست که به سبکی خاص نقش می شده و با گذشت زمان پیچیده تر و خواندن آن دشوارتر می گردیده است و چون دیده شد بسیاری از اهل تحقیق در خواندن برخی از این طغراها و بالمال در شناختن "صدر" ی که طغرا از او است دچار اشکال می شوند این سطور به منظور تسهیل کار نوشته شد...

خلاصة البلدان، اثر صفی الدين محمد بن محمد هاشم حسينی قمی،‌ تأليف در ۱۰۷۹ق، كه به كوشش حسين مدرسی طباطبايي در رديف مآخذ تحقيق درباره قم به چاپ رسيده: مدرسی در چاپ خلاصة البلدان از نسخه ی موزه ی بريتانيا (8375.or) بهره برده كه داراي هشت باب بوده،‌ و به گفته وی در انوار المشعشعين حكاياتي از خلاصة البلدان نقل شده كه در نسخه ی مورد استفاده وي نيامده است. خوشبختانه در اين روزها نسخه اي ارزشمند از خلاصة البلدان براي فروش به كتابخانه مجلس عرضه شده كه اضافاتی نسبت به نسخه مدرسی دارد. اين نسخه داراي دوازده باب است كه عناوين ابواب اضافی آن چنين است: باب نهم: در ذكر بعضی از احوال موضع غدير خم؛ باب دهم: در ذكر بعضی از محاسن دار المومنين سبزوار؛ باب يازدهم: در ذكر بعضی از محاسن دار المومنين استرآباد؛‌ باب دوازدهم: در ذكر بعضی از احوال مشهد مقدس رضوی، كه در اين باب حكايات متعددی آورده است. اين نسخه از آغاز و انجام اندكی افتادگي دارد لذا نام كاتب و تاريخ كتابت در آن ذكر نشده، ولی به نظر مي رسد از قرن دوازدهم هجری باشد. نسخه بر اثر نامهرباني و بي توجهی مالكان آن آسيب جدی ديده ولی مطالب آن مقرو و خوانا است.