از اواخر دوران قاجار به موازات آشنایی با تمدن غرب و توجه داشتن به عقب ماندگی اقتصادی و فرهنگی کشور، گرایشی به تجلیل و احیای گذشته باستانی و تمدن پیش از اسلام ایران پدید آمد. این جریان را که چیزی فراتر از بزرگداشت طبیعی هر ملت برای تاریخ گذشته خویش بود میتوان باستانگرایی خواند و کتاب حاضر به بررسی علل پیدایش آن، رابطه آن با ناسیونالیسم، دموکراسی، شرقشناسی، و گرایش به سره نویسی، سیر تاریخی آن از آغاز تا پایان حکومت رضاشاه، و معرفی برجسته ترین نمایندگان و نظریه پردازان این جریان فکری، و کتب و نشریات مبین این دیدگاه می پردازد و بهره برداریهای سیاسی گوناگونی را که از این گرایش شده است تحلیل می کند
کتاب، مجموعه مقالاتی است در زمینه "فلسفه تاریخ"، "روششناسی در تاریخ "و "مکاتب تاریخنگاری معاصر "که در سه بخش تنظیم شده است .بخش اول شامل پنج مقاله است1 : فلسفه تاریخ :نگاهی به دیدگاههای رایج در فلسفه معاصر تاریخ/ آر.اف.اتکینسون (شامل" :رویکردهای جوهری و تحلیلی"، "فلسفه تحلیلی یا انتقادی تاریخ"، "فلسفه جوهری یا نظری تاریخ)2 ;" مدخلی بر فلسفه تاریخ : گذشته، حال، آینده/ مایکل استنفورد (شامل" :اهمیت و جذبه تاریخ"، "ویژگیهای فلسفی تاریخ"، "غفلت از فلسفه تاریخ در دوران معاصر"، "وضعیت کنونی فلسفه تاریخ"، "نحوه ارتباط فلسفه تاریخ با سایر رشتهها"، "فلسفه تاریخ و دغدغههای معاصر "و "امکانات آتی فلسفه تاریخ)3 ;" فلسفه تاریخ :رابطه تاریخ، فلسفه و علوم اجتماعی/ مایکل استنفورد (مشتمل بر مباحثی درباره "تاریخ و علوم اجتماعی :ضلع راست مثلث"، "فلسفه و علوم اجتماعی :قاعده مثلث"، "فلسفه و تاریخ :ضلع چپ مثلث)4 ;" فلسفه تاریخ :چارچوبهای اساسی در آموزش فلسفه مدرن تاریخ/ لئون پمپا (شامل این مباحث" :شناخت امر واقع (فاکت) تاریخی"، "تبیین و درک"، "غیبت و ارزش"، "درایت و واقعگرایی"، "نتیجهگیری)5 ;" تزهایی درباره فلسفه تاریخ/ والتر بنیامین (حاوی هیجده تز درباره فلسفه تاریخ) .بخش دوم که به بحث درباره "روششناسی در تاریخ " اختصاص یافته حاوی سه مقاله است1 : تبیین تاریخ ساختارهای اقتصادی و اجتماعی : رابطه اقتصاد و تاریخ/ کریستوفر لوید، 2 تاریخ و فرهنگ :رابطه فلسفه و تاریخ/ روژه شارتیه، 3 ضرورت همگرایی نظریه اجتماعی و تاریخ :رابطه جامعهشناسی و تاریخ/ پیتر برک .آخرین بخش کتاب نیز از چهار مقاله در زمینه شناخت مکاتب تاریخنگاری معاصر تشکیل شده است1 : نوع جدیدی از تاریخ :میشل فوکو و نظریه عدم استمرار در تاریخ/ مارک پستر، 2 تاریخیگری یا مکتب اصالت تاریخ/ حسنعلی نوذری، 3 تاملی در تاریخ معاصر/ جان لوئیس گدیس، 4 ایران روح دنیای فاقد روح (مصاحبه با میشل فوکو) .فهرست نامها، اماکن، آثار و فهرست موضوعی، پایان بخش کتاب است .
کتاب حاضر تحقیقی است در باب دیدگاههای ایران پژوهان، سیاحان و سفر نامه نویسان دورههای مختلف تاریخ ایران در باره شخصیت، خلق و خوی و منش ایرانیان .این مطالب در هشت گفتار تنظیم شده است .گفتار اول به مقوله ((شرقشناسی)) و گفتار دوم به ((سیر تاریخی ایران پژوهی قبل از دوره صفویه)) اختصاص دارد .مبحث ((ایرانی از نگاه انیرانی))، دیدگاههای بیگانگان را از خلال سفرنامهها و آثارشان در باب زندگی ایرانیان منعکس میکند که طی آن تصویری از زندگی مردم ایران در دورههای صفویه، قاجاریه و پهلوی فراهم آمده است .این مطالب به ترتیب، گفتارهای چهارم، ششم و هشتم را شامل میشود .در گفتارهای سوم، پنجم و هفتم با عنوان ((ایران پژوهی)) درباره ویژگیهای سفرنامهها و ایران پژوهی هر دوره (صفوی، قاجار و پهلوی) توضیحاتی داده شده است .در پایان کتاب فهرست منابع و ماخذ، فهرست ایران پژوهان از آغاز قرن دهم میلادی تا اواخر دوره قاجار، و فهرست راهنمای گزارههای کتاب به طبع رسیده است .دیدگاههای ایران پژوهانی که در این کتاب گرد آمده عبارتاند از :((دوره صفویه)) :دولاواله، دوپرنس، تاورنیه، اولئاریوس، لوگوز، تونو، شاردن، کمپفر، لوبرون، و فرانکلین .((دوره قاجاریه)) :ملکم، ژوبر، گاردن، موریه، پوتینگر، دروویل، سولتیکف، فلاندن، لایارد، دوبد، شیل، پولاک، گوبینو، واتسن، ویلز، سرنا، المانی، ماساهارو، براون، دیولافوا، اورسل، موزر، سایکس، کرزون، دوراند، لوتی، اوبن، مابرلی، جکسن، گروته، ویلسن، مکبن روز، نیکیتین، انه، میلسپو، و بلوشر .((دوره پهلوی)) :وست، راس، هاکس، پرونو، سکویل،لاکهارت، گروسه و فوکو .