کتابخانه مجازی ادبیات

محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.

سرزمین کهنسال دلاوران ایران باختری از نظر جغرافیای تاریخی و تاریخ مرموز و ناشناخته است. اگر آنطور که در خارج از ایران محققانی چون هرتسفلد، دمرگان، مینورسکی، رالنسن، سر ارول استین برای بررسی گذشته های این سرزمین کوشیده اند فضلای کشور نیز توجهی ابراز می داشتند. اینک بسیاری از زوایای تاریک تاریخ چند هزارساله میهن ما روشن شده بد. نخستین کتابی که درباره لرستان به چاپ رسید مجموعه ای از غلامرضا خان والی و انیس المسافر نام داشت. کتاب مذکور در بوشهر به چاپ رسیده و مشتمل بر آگاهی هایی در مورد جانوران شکاری و فرمانروایان لر از حسین خان والی تا زمان مولف است، پس از آن باید از جغرافیای نظامی لرستان تالیف سپهبد رزم آرا نام برد که مشتمل بر جغرافیای مناطق با توجه به جنبه نظامی انها و ورود قوای دولتی به لرستان و سرکوبی عشایر این منطقه می باشد. آقایان بهمن کریمی و محمدعلی امام شوشتری نیز چند صفحه ای از کتابهای جغرافیای تاریخی غرب ایران و تاریخ جغرافیایی خوزستان را به لرستان اختصاص داده اند. با این حال تا به امروز کتابی که منحصر به تاریخ یا جغرافیای تاریخی این قسمت از ایران باختری باشد تالیف نشده است.

درباره این اسناد با مطالعه سه جلد دیگر بخوبی میتوان قضاوت کرد و ارزش اهداء و انتشار آنها را به نیکی دریافت. قطع نظر از اینکه این کار خدمتی به تاریخ معاصر است از دو خصیصه بزرگ نیز حکایت می کند: یکی امانت و دیگری مناعت. بیان مطلب آنکه بازگرداندن اسنادی مه اکثر آن دولتی بوده است و به رسم زمان در خانواده ها مانده است حاکی از امانت داری و و اگذاری آنها بی هیچ چشم داشتی حاکی از بلند طبعی. اسنادی مشابه بلکه پائین تر از اینها امروز به مبالغ گزاف خرید و فروش میشود در حالی که در میان این اسناد قطعات خیلی گرانبها وجود دارد. هرکس دو نامه سلطان عثمانی به فتحعلی شاه را که در یکی از ستونهای تالار کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد قاب گرفته و نصب شده است ببیند تصدیق می کند ....

اسنادی که در مجلد کنونی دیده می شود بیشتر مرتبط است با تاریخ سیاست خارجی ایران و علی الخصوص روابطی که در آن دوره در چند موضوع خاص میان ایران و عثمانی مورد گفتگو و مذاکره بود و هیچ یک از مآخذ چاپ شده مربوط به تاریخ قاجاریه ما را با آن حوادث به اندازه این اسناد آشنا نمیکند. نامه های میرزا آقاخان نوری اعتمادالدوله و حسنعلی خان امیرنظام درباره قضایای مذکور و همچنین اسنادی که در بخش دوم مجلد حاضر نقل شده و گزارشهایی از هرات و وقایع افغانستان را در بردارد همه بااهمیت است و مورخ قاجاری نمی تواند از تحقیق و تجسس دقیق درین مدارک غافل و مدور بماند.