کتابخانه مجازی ادبیات

نظر به اينكه در حوزه معني و مضمون تمامي غرل‌هاي حافظ، نمي‌توان حكمي قطعي و جزم صادر نمود كه اين امر ناشي از رندي و هنرمندي حافظ است. بسياري از موضوعها و مضامين شعري او را قبل و بعد وي مي‌توان جستجو كرد و يافت كه وامداري او به شاعران پيش از خودش، امري مسلم است، لذا راز امتياز و يگانگي شعر حافظ در زبان او نهفته است. پس به نظر مي‌رسد اولين و اصلي‌ترين زمينه پژوهش در شعر حافظ، تحقيق در ساحت زباني او در همه مقوله‌هاست. از بررسي مسائل معاني و بياني و بديعي گرفته تا صرف و نحو زبان و انواع موسيقي شعر و نحوه گزينش واژگان و حتي بررسي تك تك واجهاي كلمه‌هاي شعر او از لحاظ واجگاه و مخرج آنها. در اين مقاله ضمن تبيين مطالب فوق، با ارائه شواهدي از شعر حافظ، ظرافت و هنرنمايي او را در بكارگيري صنايع بديعي تناسب، ايهام تناسب، تضاد، پارادكس، ايهام و تبادر نشان داده‌ايم. البته قبل از ذكر شواهد براي ديدن آرا و ديدگاه‌ها و تعاريف گذشتگان و معاصران از صنايع بديعي، هفت اثر و كتاب را مد نظر داشته‌ايم تا نشان دهيم با توجه به تفاوت نگاه شاعران و علماي علم بديع به اين صنايع، جاي يک نقد و تحليل، در بررسي انتقادي و همه‌جانبه نسبت به تعاريف و تعداد و تقسيم‌بندي‌هاي صنايع بديعي در دوره‌هاي مختلف شعر فارسي در تحقيقات ادبي، خاليست.

شخصيت‌بخشي يکي از مهم‌ترين صورت‌هاي خيال است که به شکل‌هاي مختلف در شعر مي‌آيد و معمولا با صنايعي همچون ايهام يا استخدام و حسن تعليل همراه است. شخصيت‌بخشي به مثابه نوعي تشبيه يا استعاره داراي دو رکن است؛ يکي شخص و ديگري شي. هر گاه ويژگي يا فعلي انساني را به شي نسبت دهيم يا به بيان ديگر در شي فرافکنيم، حاصل کار شخصيت‌بخشي خواهد بود. اين نوع تصويرپردازي يکي از مهم‌ترين وجوه زيبايي در شعر حافظ است. حافظ به شکل‌هاي مختلف به اشيا شخصيت انساني بخشيده و در اين کار توفيق کم‌نظيري داشته است. مهم‌ترين ابزارهاي حافظ در شخصيت‌بخشي به اشيا، تشبيه، استعاره و ايهامي است که در وجه شبه يا جامع استعاره يا استعاره تخييليه‌اي که لازمه استعاره مکنيه است وجود دارد.

سیبویه بزرگ‌ترین تلاش یک محقق را در موضوع بحث خود به کار برده است تا آنجا که کتاب وی در صرف و نحو شایسته عنوان «الکتاب» و خود سزاوار لقب پیشوای نحویان است. کتاب سیبویه نهضت علمی استوار و تلاش فکری مستمری را به وجود آورد که تأثیری عظیم و فراموش‌نشدنی را در خدمت به زبان عربی به‌خصوص و به فرهنگ اسلامی به طور عموم دربر داشت. در مقدمه این کتاب اشاره‌ای کوتاه به اوضاع و احوال «نحو» شده است. در باب اول عصر سیبویه از جنبه‌های سیاسی و اجتماعی و عقلی مورد بررسی قرار گرفته است. باب دوم به زندگی سیبویه و حوادث پیش‌امده برای او اختصاص یافته و در باب سوم از جنبه‌های مختلف «الکتاب» سخن رفته است.

کتاب محاکمه انسان و حیوان (مرغزار) از احمد وقار شیرازی است و موضوع این کتاب محاکمه و دادخواهی شورانگیز و پرهیجانی است که در یک طرف آن انسان قرار دارد و مدعی مالکیت رقاب حیوانات در ملک هستی می‌بشد؛ و در طرف دیگر اصنافی از حیوانات است که از دست "اشرف مخلوقات" به تنگ آمده و او را ناقض نوامیس خلقت می‌دانند و لب به شکوه گشوده‌اند. اگر چه نسخه دستنویس وقار فاقد مقدمه است تا حقیقت و ماهیت کار او را نشان دهد ولی با تحقیق معلوم شد اصل و منشاء کتاب حاضر فصول متعددی است از رساله هشتم "اخوان الصفا" در چگونگی تکوین جانوران و اقسام آنها که وقار با استادی هرچه تمام تر آن را در قالب فارسی ریخته است و در کنار آن مطالبی چون داستان سلمان و ابوذر، یاجوج و ماجوج، و انبوهی از آیات و امثال و اشعار فارسی به کتاب افزوده اند که بدان رنگ و بوی تازه‌ای داده است.