آذر بیگدلی، لطفعلی بیگ شاملو (۱۱۳۴-۱۱۹۵ق/۱۷۲۲-۱۷۸۱م)، شاعر و تذکرهنویس سدهٔ دوازدهم هجری. لطفعلیبیک (آذر) بیگدلی، (پسر آقاخان بیگدلی شاملو) در اصفهان به دنیا آمد. در ایّام کودکی او به سبب بروز فتنهٔ محمود افغان خانوادهاش به ناچار از اصفهان به قم مهاجرت کرد؛ و پس از ۱۴ سال زندگی در قم با پدر خود که به حکومت لار منصوب شده بود، به فارس رفت، ولی ۲ سال بعد، پس از مرگ پدر، با عمّ خود عازم سفر حج و زیارت عتبات شد و پس از مراجعت به خراسان رفت. در خراسان به اردوی نادرشاه پیوست و همراه اردوی نادری از راه مازندران به آذربایجان رفت. پس از این سفر، عازم عراق عجم شد و در اصفهان سکنی گزید، و چندی به خدمت دیوانی مشغول شد، لیکن سرانجام از امور دیوانی کناره گرفت و به تصوّف روی آورد و به سلوک پرداخت و در پایان عمر در شهر قم اقامت کرد و در همانجا درگذشت و به خاک سپرده شد. آذر در آغاز شاعری «واله» و «نکهت» تخلّص میکرد، ولی بعداً تخلّص «آذر» را برای خود برگزید. وی با کسانی چون شعله و مشتاق و هاتف و شاعران دیگری که نهضت بازگشت ادبی را بنیاد نهاده بودند، مصاحبت و همکاری داشت و در شیوهٔ شاعری از «طرز فصحای متقدّمین» پیروی میکرد. آذر در بیشتر انواع شعر از غزل و قصیده و مثنوی و رباعی طبعآزمایی کرده است. وی قصایدی در مدح جانشینان نادر و کریمخان زند و برخی از معاصران خود دارد. مضمون غزلیّاتش غالباً عرفانی و اخلاقی و عاشقانه است. وی علاوه بر دیوان اشعار، مشتمل بر ده هزار بیت، یک مثنوی به نام یوسف و زلیخا دارد که به شیوهٔ یوسف و زلیخای جامی سروده است. مثنوی دیگری نیز به نام گنجینه به تقلید بوستان سعدی به او منسوب است. مهمترین اثر آذر بیگدلی تذکرهٔ عمومی معروف و مفصّل او آتشکده مشهور به آتشکدهٔ آذر است که آن را در طی ۳۰ سال به نام کریمخان گردآوری و تألیف کرده است.
این کتاب را انجمن فارغ التحصیلان مدرسه آمریکایی برای آگاهی بیشتر علاقمندان به خدمت و زندگی میس جین الیزابت دولیتل در طول اقامت پنجاه ساله اش در ایران منتشر کرده است.
موضوع کتاب بزرگان ما تالیف ع. فاضل زاده بدیع شرح حال و منتخب اشعار حکیم ابوالقاسم فردوسی است که در سال 1312 منتشر شده است
آتشکده ی آذر تذکرهای به زبان فارسی است، نوشته ی آذر بیگدلی در سده دوازدهم هجری قمری که شامل شرح حال و گلچینی از اشعار نزدیک به ۸۵۰ شاعر پارسی گوی می باشد. آذر بیگدلی(لطفعلی بیگ بن آقاخان بیگدلی شاملو، متخلص به آذر) تألیف آتشکده ی آذر را در ۱۱۷۴ هجری قمری(۱۷۶۱ میلادی) به نام کریمخان زند آغاز کرده و تا ۱۱۹۳ به تکمیل آن مشغول بوده است. آتشکده ترتیب جغرافیایی دارد و بیشتر آن بر حسب کشورها، ایالت ها و شهرها تنظیم یافته و مشتمل است بر اشعار: شاهان، شاهزادگان، امیران و شاعران: آذربایجان، خراسان، طبرستان، استراباد، گرگان، عراق عرب و عجم، فارس، بلخ، خوارزم، ماوراءالنهر، دکن، دهلی، کشمیر، و نیز بانوان شاعر، شاعران معاصر نویسنده و گلچینی از اشعار خود او و گزیدهای از مثنوی یوسف و زلیخا. ترتیب بخش های گوناگون این کتاب و مطالب آنها بدین قرار است: پیشگفتار، مشتمل بر شمهای از تاریخ ۵۰ ساله نابسامانی ایران از حمله افغان تا استقرار نظم در ایالات جنوبی ایران توسط کریمخان؛ شعله، مشتمل بر اشعار شاهان و شاهزادگان و امیران. مجمر اول، شامل شاعران متقدم. مجمر اول دارای ۳ اخگر است: اخگر اول، شاعران ایران؛ اخگر دوم، شاعران توران زمین؛ اخگر سوم، شاعران هندوستان. مجمر دوم، مشتمل بر شاعران معاصر نویسنده. مجمر دوم دارای ۲ پرتو است: پرتو یکم، سخنسرایان معاصر نویسنده؛ پرتو دوم، شامل حالات نویسنده و گلچینی از اشعار وی می باشد. پژوهشگران را درباره ی چگونگی فراهم آمدن این کتاب گفتوگوست. احمد گلچین معانی آتشکده را با خلاصةالاشعار و زبدةالافکار، نگاشته تقیالدین کاشی سنجیده و به این نتیجه رسیده است که گرچه آذر مدعی است که شخصاً به گزینش اشعار شاعران پرداخته ولی آنچه در آتشکده در مورد شاعران پیشین تا اوایل سده یازدهم آمده خلاصه ناچیزی از آن تذکره ی بزرگ است. درباره ی معیار انتخاب اشعار هم قضاوت ها متفاوت است. با این همه، آتشکده دارای فوائد تاریخی مهمی است و از منابع تذکرهنویسان دورههای بعد به شمار میرود. آتشکده ی آذر نخستینبار در ۱۸۳۳ میلادی در کلکته به چاپ رسیده است. کتاب پیش روی شما به همت سیدجعفر شهیدی در سال 1337 از روی نسخه ی چاپ کلکته در تهران منتشر شده است.