مجاز یکی از مهمترین پدیدههای زبانی است که شناخت ویژگیهای آن میتواند نقش بسزایی در شکلگیری فهم صحیح از سخن متکلم داشته باشد. این پدیده زبانی همواره از جنبههای مختلف ادبی، اصولی و کلامی بررسی شده است. ابن جنی یکی از مشهورترین نحویان و زبانشناسان قرن چهارم است که در این باب دیدگاه بسیار ویژه و متفاوتی دارد. در نگاه ابن جنی، مجاز گستره کاربرد بسیار وسیعی دارد چنانکه بیشتر واژگان یک زبان را به خود اختصاص داده و تمییز آن از حقیقت بسیار دشوار مینماید. برداشت خاص او از مجاز افزون بر تأثیراتی که بر ادبیات و علم کلام میگذارد، میتواند بر یکی از مشهورترین نظریههای اصول فقه در مباحث الفاظ یعنی اصل ترجیح حقیقت بر مجاز یا «اصالت حقیقت» نیز تأثیرگذار باشد. در این مقاله برآنیم تا در کنار شرح نظریه ابن جنی، با بهرهگیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، تأثیر آن را بر اصالت حقیقت مورد مطالعه قرار دهیم. به نظر میرسد با پذیرش دیدگاه ابن جنی، عمومیت اجرای «اصل حقیقت» آنگونه که اصولیان ادعای آن را دارند، با محدودیتهای جدی روبهرو شود و بر خلاف نظر ایشان، میبایست به هنگام شک در اراده متکلم از «اصالت مجاز» بهره برد.
فرهنگ تشريحى اصطلاحات اصول تأليف عيسى ولائى است كه در آن اصطلاحات متنوع و پراكنده علم اصول را گردآورده و در حدّ لزوم به توضيح آنها پرداخته است. در اين كتاب سعى شده تمام اصطلاحات به صورت الفبايى تدوين گشته و با مثالهايى از قانون اساسى، قانون مدنى، آئين دادرسى و مانند اينها مطالب قابل فهمتر گردد. مطالب بخشهاى مختلف كتاب به ترتيب و بهاختصاربه شرح ذيل است. مؤلف درباره انگيزه تألیف كتاب بيان مىكند كه چون جاى اصطلاحات اصول به ويژه براى دانشجويان رشته حقوق خالى بود لذا به تدوين كتاب همت گمارده است زيرا اولاً: بسيارى از كتب اصولى فاقد فهرست است. ثانياً: برخى از اصطلاحات در ضمن مباحث ديگر به صورت گذرا مطرح گشته است. ثالثاً: در آن دسته از کتابهايى كه داراى فهرست است تنها به رئوس مطالب اشاره شده است. رابعاً: چون اصطلاحات در كتابهاى اصولى به صورت الفبايى منظم نشده است طبعاً دسترسى به آنها كارى بس دشوار و بعضاً غيرمقدور است. ايشان تصريح مىكند كه در كتاب حاضر ديدگاه علماى اماميه مورد بررسى قرار گرفته گرچه در بعضى از موارد به برخى از ديدگاههاى علماى اهل سنت نيز اشاره شده است و هدف اين كتاب تشريح و تبيين هر اصطلاحى است كه در کتابهاى اصولى به كار رفته است گرچه بعضى از آنها اصطلاح اصولى نيست. در بخش ديگرى از كتاب نوشتارى با موضوع كاربرد اصطلاح در علوم و اصطلاحات علم اصول به قلم آیتالله سبحانى آمده است. ايشان بيان مىكند كه محققان اسلامى در تبيين اصطلاحات علوم گوناگون رسالهها و تأليفات مختلفى نوشتهان؛ برخى از آنها در كتاب واحدى به تفسير اصطلاحات همه علوم پرداختهاند مانند كشّاف اصطلاحات الفنون نگارش محمد على بن على تهاونى و برخى ديگر به شرح و توضيح اصطلاحات يك علم پرداختهاند؛ مانند: رسالة الحدود والحقائق نگارش شريف مرتضى. استاد در بحث اصطلاحات علم اصول مىفرمايد: ريشههاى علم اصول در كلمات امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و ديگر پيشوايان معصوم وجود دارد حتى محدّث بزرگوار شيخ حرّ عاملى كتابى بنام «الفصول المهمة فى اصول الائمّة» تنظيم كرده كه بسيارى از قواعد اصولى در احاديث منقول در آن مندرج است. دانش اصول از قرن دوم وارد حوزههاى فقهى شيعه شد و تا به امروز رشد و ترقى چشمگيرى داشته است. وى بعد از بيان مقدمات لازم تصريح مىكند كه علم اصول فقه بسان ديگر دانشهاى بشرى، داراى اصطلاحات گوناگون بوده كه بايد پيش از ورود به هر بحث آن را روشن ساخت و اثر حاضر با توجه به استيعاب و فراگيرى آن قابل تحسين است. مقدمهاى درباره تاريخچه ظهور علم اصول: در اين بخش بعد از بررسى اجتهاد در اسلام و جواب از شبهات وارده، به بحث پيرامون تصنيف اولين كتاب اصولى مىپردازد. ايشان بعد از نقل اقوال مختلف مىگويد اولين كتابى كه در اصول تألیف شده توسط هشام بن حكم بنام «الالفاظ و مباحثها» بوده سپس يونس بن عبدالرحمن كتاب «اختلاف الحديث و مسائله» را تألیف نمود و آن دو بزرگوار از شیعیان به نام بودند. مؤلف بعد از بررسى وضعيّت اصول بعد از غيبت كبرا، علت پيدايش اخبارىگرى را بيان نموده است. افكار اخبارىگرى در حدود يك قرن علماء و حوزههاى عمليه را تحت تاثير قرار داده و ميداندارى مىكرد تا اينكه با ظهور وحيد بهبهانى اخبارگرى برچيده شد. بخش اصلى كتاب را تشكيل میدهد كه مولّف بر اساس حروف الفبا به تشريح 511 اصطلاح اصولى مىپردازد كه از واژه «ابتلاء و عدم ابتلا» شروع شده و با واژه «وضع نوعى» خاتمه مىيابد.
فرهنگنامه صالح فشرده ای است از اصطلاحات حقوقی، سیاسی، اقتصادی و معارف اسلامی و از انگلیسی به فارسی است و در سال 1995 توسط علی پاشا صالح تالیف شده است. این کتاب جلد دوم از این مجموعه سه جلدی است
یکی از ترجمههای مشهور گلستان سعدی به زبان عربی، روضه الورد اثر محمد عطاءالله فراتی، دانشمند و ادیب سوری است. مترجم در این اثر با مهارت تمام در گزینش واژگان و برگردان دقایق و ظرایف متن گلستان کوشش نموده است؛ ولی گاه در فهم برخی عبارات دچار اشتباه شده و نتوانسته مضمون را بدرستی در ترجمه منتقل کند. در این نوشتار، نمونههایی از عبارات بحثانگیز گلستان با توجه به دیدگاههای صاحبنظران در باره آنها، بازنگری شده و توفیق مترجم در برگردان متن گلستان به زبان عربی در بوته نقد قرار گرفته است.
بررسی معنا و راه دستیابی به آن، همواره از دیدگاههایی مختلف، مورد توجه قرار گرفته و هرکس از دید خود، بدان پرداخته است. در دانش زبانشناسی نیز جوانب معنایی، از جهاتی گوناگون بررسی شده است. از یک نظر میتوان معنا را در سه سطح بدین شرح بررسی کرد: معنای کارکرد، معنای قاموسی و معنای اجتماعی. در این مقاله، عواملی را تحلیل کردهایم که در دستیابی به معنا، نقشی تعیینکننده دارند و معنای کارکرد نامیده میشوند. افراد این مجموعه بااینکه وجود مستقل ندارند، بهواسطه نقشی که در سخن ایفا میکنند، در دریافت معنا اثر میگذارند و این نقش، معنای آنها به شمار میرود؛ هرچند افراد مجموعه، مانند دیگر واحدهای زبان، معنایی مستقل نداشته باشند. در این مقاله آواها، حروف، هجاها، واحدهای زبرزنجیری، قالبهای صرفی و ساختارهای نحوی را بررسی کردهایم که هریک به سبب کارکرد ویژه خود در کلام، مخاطب را در فهم مقصود گوینده یاری میدهند.