کتابخانه مجازی ادبیات

ابوبشر عمرو بن عثمان بن قنبر سیبویه (۱۴۰- ۱‎۸‎۰ ه.ق) از دانشمندان ایرانی در صرف و نحو زبان عربی و پیشوای مکتب نحوی بصره بود. «الکتاب» وی، اوّلین کتاب حاوی صرف و نحو عربی و از منابع و مأخذ قابل اطمینان در این زمینه است. وی نخستین فردی بود که برای زبان عربی صرف و نحو نوشت و صداها را در این زبان مشخص ساخت. کتاب حاضر که مشتمل بر مقالات تحقیقی فارسی درباره سیبویه است حاصل کنگره جهانی بزرگداشت دوازدهمین سده درگذشت سیبویه می باشد که در سال ۱۳۵۳ در دانشگاه شیراز برگزار شد.

سیبویه بزرگ‌ترین تلاش یک محقق را در موضوع بحث خود به کار برده است تا آنجا که کتاب وی در صرف و نحو شایسته عنوان «الکتاب» و خود سزاوار لقب پیشوای نحویان است. کتاب سیبویه نهضت علمی استوار و تلاش فکری مستمری را به وجود آورد که تأثیری عظیم و فراموش‌نشدنی را در خدمت به زبان عربی به‌خصوص و به فرهنگ اسلامی به طور عموم دربر داشت. در مقدمه این کتاب اشاره‌ای کوتاه به اوضاع و احوال «نحو» شده است. در باب اول عصر سیبویه از جنبه‌های سیاسی و اجتماعی و عقلی مورد بررسی قرار گرفته است. باب دوم به زندگی سیبویه و حوادث پیش‌امده برای او اختصاص یافته و در باب سوم از جنبه‌های مختلف «الکتاب» سخن رفته است.

این کتاب در واقع شیوه‌نامه‌ای است درباره چگونگی انجام تحقیقات ادبی و روش‌های تدوین یک پژوهش‌نامه. نویسنده که خود صاحب آثاری معتبر در زمینه ادبیات و نقد ادبی است، در چهار بخش اصلی این کتاب به تعریف پژوهش ادبی، معرفی شیوه‌های گوناگون تحقیق، چگونگی برخورد با متون کهن و روش استفاده از منابع پرداخته است. در معرفی روش‌های تحقیق، ابتدا شیوه قدما یعنی راویان شعر و حدیث توضیح داده شده و سپس به تفصیل از رویکردهای امروزی تحقیق و شیوه‌های نقد سنت بوو، لانسون، کنت برک و دیگران سخن به میان آمده و دیدگاه‌های مختلفی که می‌توان از منظر آنها به یک اثر ادبی نگاه کرد، بررسی شده است. فصولی نیز به تحقیقات ادبی با گرایش‌های جامعه‌شناختی، روان‌شناختی، زیبایی‌شناختی و .... پرداخته و با معرفی منتقدان صاحب‌نام و شیوه‌های هر یک، نمونه‌هایی گویا از کار آنان به دست داده است.

مضمون کتاب به طور عام نقد و تاریخ ادبیات عربی و به طور خاص بررسی سبکهای شعر عربی از حیث هنر و صنعت شعری است که از آغاز تا پایان عصر عثمانی را در بر می‌گیرد