کیمیا یکی از علوم خفیّه و علوم خمسه گذشتگان و صنعتی است که بر این باور بودند که قادر است اجساد ناقصی چون مس را بمرتبه کمال یعنی نقره و طلا برساند. هدف از تالیف این کتاب، شناخت متون الاسرار در خصوص مواد شیمیائی شناخته شده و روش های تهیه آن ها در قرون اولیه اسلامی و همچنین سخن گوئی در رابطه با نوشته های آن از نظر علم شیمی امروز و ارزش علمی این مطالب است. چنین به نظر می رسد که رازی کتاب اسرار یا سر الاسرار را که منبع این ترجمه بوده است، در اواخر عمر خویش تالیف نموده. این متون اولین سنگ بنای علم شیمی محسوب می شوند و ارزش تاریخی آن ها تا زمان حاضر نیز پا بر جای است. در ترجمه این کتاب که به کوشش حسنعلی شیبانی انجام گرفته، از چهار نسخه عربی و یک نسخه آلمانی بهره برداری شده است. نظر به این که اغلب اصطلاحات علمی کتاب حاضر، معرب واژه های فارسی است، مترجم از برهان قاطع در انتخاب واژه های درست فارسی کمک گرفته است. حسنعلی شیبانی پس از متن اصلی کتاب، پژوهشی در رابطه با مطالب کتاب و پس از آن تاریخچه ای از علم کیمیا را تدوین نموده و در پایان به توضیح واژه ها و اصطلاحات تخصصی این کتاب پرداخته است. لازم به ذکر است که پیش از این در سال 1343، دو کتاب الاسرار و سرالاسرار به زبان عربی و به کوشش محمدتقی دانش پژوه به چاپ رسیده بودند.
در پژوهش حاضر، آوانویسی، تعریف و توضیح کلیه اصطلاحات و واژههای مربوط به اسامی خاص زنان و مردان در گویش کلهری گونه ایرانی ارائه شده. دادههای این تحقیق به روش میدانی از طریق گفتگو با گویشوران کلهری گونه ایرانی و ضبط این گفتگوها گرآوری و سپس طبقهبندی شدهاند. این واژهها و اصطلاحات بر انواع اسامی خاص مردان و زنان (شامل ایام هفته، فلزات، رنگها، صورفلکی، حیوانات، کوهها) و اسامی متفرقه و اسامی مشترک بین زنان و مردان دلالت میکنند. این دادهها نتیجه سفرهای پیاپی به شهرستان ایوان و روستاهای مجاور آن و صرف ساعات متمادی گفتگو با گویشوران سالخورده و میانسال کلهری بوده است.
هدف مقاله حاضر بررسی شروح فصوص الحکم و ارائه معنی حضرات خمس و تقسیمات و بیان نظریّات شارحان مختلف و همچنین موارد اختلاف و متشابه آنهاست. در اینباره، با بررسی بیش از سی شرح مختلف فصوص الحکم این موارد نشان داده شده است: آنجایی که حضرات خمس یک اصطلاح بیش نیست، اما اهل کشف و تحقیق، در تقسیم آن یا از راه تقلید و یا نوآوری نظر دادهاند، در مجموع، مراتب کلی هستی را که محل تجلّی و ظهورات حق است،«حضرات» نامیدهاند که برخی تعداد آن را پنج و برخی دیگر شش گفتهاند، نتیجه اینکه حضرات خمس اصطلاحی است که در متون عرفانی، به خصوص در شروح مختلف آثار ابن عربی دیده میشود که البته نامگذاری هر یک از حضرات در بین تمام شارحان همسان نیست؛ هر یک بنابر آگاهی و ذوق خودآن را تقسیمبندی کردهاند در پایان نیز جدولی برای دسترسی اجمالی به آن ارائه شده است.
من لایحضره الطبیب کتابی از محمد زکریای رازی که در زمینه پزشکی نوشته شدهاست. نام دیگر کتاب «طب الفقراء» است و رازی آن را برای کسانی که به طبیب دسترسی ندارند، تالیف کردهاست. مؤلف، اين كتاب را براى كسانى نگاشته كه توانايى مراجعه به كتب مفصل را ندارند و هدفش اين بوده كه فائده اين نگاشته براى عموم مردم باشد؛ بنابراين، اين اثر كتابى كاربردى و عمومى است؛ ازاينرو نسبت به تأليفات ديگر رازى، از جمله «حاوى»، بسيار مختصرتر و نسبت به كتابهايى همانند «الشكوك على جالینوس»، كاربردىتر است. اين اثر، همانند بسيارى ديگر از كتب معالجات، با بحث از بيمارىهاى سر شروع شده و با بحث پيرامون اعضاى پايين بدن (دست و پا) پايان مىپذيرد. مؤلف، بيمارىهاى سر را با بيمارى صراع شروع مىنمايد. وى در آغاز، بيمارى را معرفى مىكند و اسباب و انواع آن را برمىشمرد، آنگاه براى هر بيمارى - چنانكه وعده داده - درمان و نسخهاى را تجويز مىكند.
این کتاب یکی از تألیفات بسیار ارزنده زکریای رازی پزشک و شیمیدان و فیلسوف نامدار ایران است. کتاب «مدخل التعلیمی» یک دوره کامل علم شیمی (کیمیا) است که رازی از ابتدای ظهور این علم تا دوران خود را به رشته تحریر درآورده و آنکه با دقت نظر و بصیرت و تبحر کامل و تجزیه و تحلیل کمنظیر از عهده بسیاری از موضوعات کیمیاوی برآمده است. مصحح در این کتاب معادلهای شیمیایی و اصطلاحات و عملیات شیمیایی رازی را با فرمولها و موازین علمی کنونی تطبیق و تصویرها و عکسهای چاپی بر آن اضافه نموده است. همچنین در مقدمه کتاب تاریخچه مختصری از رازیشناسی آورده شده است.