کتابخانه مجازی ادبیات

سلطان حسین بایقرا از افتخارات ادبی و فرهنگی افغانستان در قرن نهم هجری به شمار میرود که در محیط ادب پرور هرات مجمع الکواکبی را به وجود آورده شهرت آن خطه مردخیز را به ذروه آن رسانید. دوره طولانی سلطنت سلطان حسین بایقرا مدت سی و نه سال پرثمرترین عصرهای تاریخ ما از نظر هنر و صنعت است زیرا دراین دوره است که هرات شاعر و عالمی مانند جامی و هنرمندی مانند بهزاد و شهزاده خطاطی مانند بایسنقر و مورخانی امثال میرخواند و عبدالرزاق داشت و حتی خود سلطان هرات هم شعر می سرود و از اهل ذوق و دانش بود. محمد یعقوب واحدی جوزجانی عضو انجمن تاریخ موفق شد مجموعه کاملی از دیوان اشعار سلطان حسین بایقرا در استانبول از روی نسخ متعدد خطی فراهم آورد و این دیوان را آماده طبع گرداند

یکی از پژوهشهایی که باید در هند، سرزمین دیرینه زبان و ادب فارسی انجام پذیرد، تالیف و تدوین تاریخ ادبیات فارسی هند است. شکی نیست که برای تدوین تاریخ ادبیات فارسی هند قدم نخست آنست که این مخطوطات معرفی و تصحیح گردد و در معرض مطالعه و نقد اهل تحقیق قرار گیرد. دکتر اختر مهدی درباره شاه اجمل اله آبادی یکی از شعرای زادگاه خود اله آباد تحقیقی مفید انجام داده‌اند و ضمن شناساندن تاریخ فرهنگی آن سامان و سهم اله آباد در تحول زبان و ادب فارسی شاه اجمل و نمونه های شعر او را نیز معرفی کرده‌اند.

«خلاصة‌الاخبار فی بیان‌ احوال‌الاخیار» تألیف غیاث‌الدین محمد خواندمیر در سلسلۀ تواریخ عمومی جای دارد که در عهد تیموریان تألیف شده است و اهمیّت آن در قسمت‌های نزدیک به عهد مؤلف و شرح احوال معاریف عهد، افزایش می‌یابد. این کتاب تاریخ از ابتدای آفرینش تا سال 905 هجری قمری است. مؤلف این کتاب غیاث‌الدین بن همام‌الدین مشهور به خواندمیر، نوۀ دختری میرخواند است. مؤلف طبق تصریح خودش چون کتاب «روضة‌الصفا»ی جدش را عظیم و بزرگ دانسته، برای استفادۀ بیشتر، آن کتاب را خلاصه کرده و «خلاصة ‌الاخبار» نامیده و بیست‌وسه سال بعد دوباره با استفاده از همان «روضة‌الصفا» و منابع دیگر «حبیب‌ السیر» را خلق کرده است. بنابراین این سه کتاب مانند سه ضلعی هستند که مثلث منابع تاریخ ایران را تشکیل می‌دهند. هر سه کتاب شخصیت حقیقی و حقوقی خاص خود را دارند. مطالبی در هر کدام از این سه کتاب هست که در آن دو تای دیگر نیست. خواندمیر شاعر هم بوده و اشعار زیادی از خودش در این کتاب آورده است.