در این اثر یکصد مقاله از مقالات شادروان محمد تقی بهار (1330- 1265ش) به کوشش محمد گلبن جمع آوری شده است. مرحوم ملک الشعرا محققی ارجمند، روزنامه نگاری مقتدر، شاعر و نویسنده ای توانا بود که خدمات ادبی و تحقیقی او بر هیچ ایرانی پوشیده نیست. این مقالات ادبی، تحقیقی، سیاسی و اجتماعی، تنها بخشی از مقالات آن محقق بزرگ است که در طول پنج سال (توسط گلبن) گردآوری شده است. این مقالات به صورت موضوعی و به ترتیب تاریخ نگارش تدوین شده و مراحل تکامل تفکر و اندیشه بهار در این روند قابل بررسی است. درباره ارزش ادبی مقالات نیز غلامحسین یوسفی در مقدمه این کتاب سخن گفته است. این کتاب دو جلدی به ده بخش تقسیم شده است: یادگار بهار، سالشمار بهار، معرفی منابع کتاب، کتابشناسی بهار در دو بخش، فهرست کامل مقالات، سخنرانی ها، خطابه ها و نطق های سیاسی وی در دوران نمایندگی مجلس در دو بخش و فهرست راهنمای کتاب. این کتاب در سال 1350 به طبع رسید.
ایرانیان در گستره فرهنگ و دانش، سابقه ای طولانی دارند. آنان با تلاش های خستگی ناپذیر، گذشته درخشانی را آفریدند و در فرهنگ انسانی، نقش عمده ای ایفا کردند. وزش نسیم آزادی بخش اسلام بر ایران و تلاقی دو فرهنگ ایرانی و اسلامی مناسبات دین و فرهنگ را به همراه داشت و ثمرات میمون و مبارکی برای بشر به بار آورد. این فرهنگ ایرانی-اسلامی پویا، غنی و گسترده بود، به طوری که مرزهای جغرافیایی را درنوردیدند و در شمال آفریقا هند و حتی اروپا راه یافت. بررسی این مناسبات و چگونگی خدمات متقابل ایران و اسلام ازبایسته های پژوهشی روزگار ماست. از همین رو دبیرخانه "دین پژوهان" با دعوت از متفکران و اندیشوران، غوررسی در این موضوع را وجه همت خویش قرار داد و در سلسله مقاله هایی که اینک پیش روی شماست زوایای این مهم را کاوید...
مجموعه حاضر چهارده مقاله از استاد کاظم مدیرشانه چی است. بعضی از این مقالات در زمان انتشار برای فارسی زبانان تازگی و اهمیت بیشتری از این زمان داشته است، زیرا آن زمان درباره کتابخانه های اسلامی یا بعض عناوین این مقالات مستقلا مقاله یا کتابی به فارسی وجود نداشت و آنچه در مطاوی کتابها چون کتاب شریف (النقض) یا در تاریخ ادبیات فارسی یا کتب شرح حال علما و امثال آن آمده بود به اجمال و بدون ترتیب زمانی و تاثیر و تاثر هریک از دیگری ذکر شده که خوشبختانه در این باره بعدا کتابهایی مستقلا و یا از عربی به فارسی انتشار یافت که از لحاظ جامعیت و دیگر جهات چون دسته بندی کتابخانه ها به: عمومی و خصوصی و در بخش نخست "عمومی" به مساجد و مدارس و خانقاه ها و در بخش دوم "شخصی" به کتابخانه های امرا، وزرا، علما، و ...، قابل توجه و حاوی اطلاعات مهمی در این راستا است. منتهی هیچ نوشته ای نیست که واجد همه اطلاعات باشد. به علاوه که همه منابع در دست همه نویسندگان نبوده و نیست...
«سفرنامه صنیع الدوله» یکی از آثار قلمی محمدحسن خان صنیع الدوله (اعتمادالسلطنه) است. محمدحسن خان یکی از فرزندان حاجی علیخان اعتمادالسلطنه قاتل میرزا تقیخان امیرکبیر است. این کتاب در میان دیگر آثار او معروفیت و موقعیتی چون دیگر آثار او ندارد؛ اما چون در این سفرنامه اشارههایی به چند تن از رجال برجسته همعصر اعتمادالسلطنه آمده و نیز نشاندهنده برخی از مشکلات و چگونگی نحوه مسافرت در آن روزگار است، خالی از فایده نیست. مطالب کتاب شرح سفر نویسنده از تفلیس به تهران است. در سال 1290 هـ.ق هنگامی که ناصرالدین شاه قاجار از سفر فرنگستان به ایران بازمیگردد، صنیعالدوله را در تفلیس مأمور حمل بارها و اسبابهایی میکند که خود و همراهانش از اروپا به ایران میآوردهاند. صنیعالدوله مشکلات حمل بارها، وضع جغرافیایی مسیر راه و چگونگی چاپارخانههایی که در آنها منزل کرده و همچنین گرفتاریهای خود را روزبهروز از تفلیس تا تهران شرح داده است.
میرزا رضاخان طباطبائی نائینی یکی از اندیشمندان و یکی از حلقههای بههمپیوسته جریانات روشنفکری دوران انقلاب مشروطه ایران است. نخستین شماره روزنامه تیاتر را میرزا رضاخان در تاریخ سهشنبه، چهارم ربیعالاول 1326 قمری در تهران منتشر کرد. این روزنامه تا جمادیالاول 1326 در مجموع در دوازده شماره انتشار یافته و هر شماره داری چهار صفجه بوده است. این نشریه، نخستین روزنامهای بود که زیرعنوان تیاتر در ایران انتشار مییافت. نائینى از اولین شماره مطلب انتقادى خود را از اوضاع و رجال دربارى زیر عنوان «تئاتر شیخ على میرزاى حاکم ملایر و تویسرکان و عروسى با دختر پادشاه پریان مشتمل بر چند پرده» آغاز مىکند. این نوشته به صورت محاوره و نمایشنامه نوشته شده و با نثرى ساده و عوامفهم تنظیم شده است. در این کتاب افزون بر گذری بر زندگی طباطبائی نائینی و آثار او، متن این روزنامه نیز دوباره آورده شده است.