کتابخانه مجازی ادبیات

اسم از لحاظ تعداد بر دو قسم مفرد و جمع و از لحاظ تعریف بر دو قسم معرفه و نکره است. صرف اسم مفرد در زبان های باستانی، اوستا، پهلوی، پارسی باستان و فارسی و نحو اسم مفرد، فایده جمع، صرف اسم جمع در اوستا، پهلوی، پارسی باستان و لهجه های ایرانی چون گیلکی، کردی، بلوچی، سنگسری و ... و صرف و نحو انواع اسم، صفت، کنایات، ضمایر، مبهمات، ادوات استفهام در زبان فارسی بخش اول کتاب حاضر را تشکیل می دهند که به قلم دکتر محمد معین نگارش یافته است. تقسیم اسم از لحاظ تعریف نکره و معرفه، نشانه های نکره و معرفه در زبان های اروپایی، عربی و فارسی و قواعد مربوط به آنها در بخش دوم کتاب مورد توجه قرار گرفته است. این کتاب در سال 1337 توسط انتشارات دانشگاه تهران در دسترس علاقمندان قرار گرفت.

عبدالاحمد جاوید (1927 - 2002 میلادی ) از معدود ادب ‌پژوهان افغان است که تحقیقات سودمند فراوانی در گستره ادبیات، زبان و فرهنگ فارسی دری انجام داده‌ است. جاوید به دلیل آشنایی با پژوهشگران سرشناس ایرانی و تسلط به زبان‌های انگلیسی و عربی و همچنین دسترسی به تعدادی از مهم ‌ترین نسخه‌های خطی دیوان اشعار شاعران فارسی ‌زبان توانست قدم در راه‌ های جدیدی بگذارد. وی زبان فارسی را دومین زبان تمدن اسلامی و حلقه اتصال میان اقوام و گویندگان دیگر زبان‌ها در منطقه می ‌دانست. فرهنگ جاوید حاصل تدریس مولف در دانشکده ادبیات دانشگاه کابل بوده و مرتفع ساختن پاره ای از مشکلات متون سده های پنجم و ششم را در نظر داشته است ونخستین فرهنگ فارسی به شمار می رود که بر استعمال لغات و اصطلاحات در متون ادبی و عمدتا شاعران سده های پنجم تا هفتم هجری استوار است. این کتاب پس از درگذشت جاوید توسط انتشارات جستجو در تهران به چاپ رسیده است.

«لُغَتِ فُرس» یا فرهنگ اسدی نام واژه‌نامه مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سده پنجم هجری آن را تألیف کرده‌است. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران می‌آورد. ترتیب واژه‌های این واژه‌نامه بر پایه حرف آخر آنها است. اسدی همان‌گونه که خود گفته، این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسی‌زبان سرزمین‌های غربی ایران که با برخی از واژه‌های به‌کاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند. این کتاب کهن‌ترین لغت‌نامه فارسی است که در قرن پنجم قمری تألیف گردیده است. آنچه درباره این کتاب قابل توجه است، این است که دسته‌بندی لغات در این کتاب به شیوه‌ای است که نشان می‌دهد هدف از تألیف آن راهنمایی شاعران بوده تا اگر در قافیه شعر محتاج کلمه‌ای شدند و معنی آن را ندانستند، در این کتاب بیابند و استفاده نمایند.

یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌های مستقل درباره‌ داستان‌های پیامبران، «قصص الانبیای نیشابوری» است که در مجموع، مشتمل است بر داستان پیامبران، احوال خلفای راشدین، خاندان عباس، یزید و حجاج بن یوسف. کتاب منسوب است به ابواسحاق ابراهیم بن منصور بن خلف نیشابوری. تاریخ نگارش آن بنا به حدس مصحح، قرن پنجم هجری است. این کتاب مشتمل است بر 5 صفحه فهرست مطالب و 6 صفحه مقدمه و 2 صفحه تصویر نسخه‌های خطی و 478 صفحه متن و یک صفحه غلطنامه و در پایان 10 صفحه فهرست اعلام. این کتاب از نمونه‌های پرارزش نثر کهن دری به شمار می‌رود و از نظر اشتمال بر لغات و ترکیبات نادر و کهن فارسی شایسته توجه است. اهمیت دیگر قصص الانبیاء در آن است که آثار گویش مؤلف یا کاتب همراه با اختصاصات زبانی ویژه‌ای در آن دیده می‌شود. از آنجایی‌که در برخی موارد ثبت و ضبط‌های نسخه‌ اساس در متن چاپی انعکاس نیافته است و از آنجا که ثبت و ضبط این موارد می‌تواند جنبه‌های مبهمی از سیر تحولات تاریخی زبان فارسی را آشکار کند، لذا نگارنده بر آن شده تا این موارد را طی این رساله عرضه نماید.