فردوسی نماینده ممتاز مردان فرهنگی ایران زمین است و با سرودن شاهنامه فرهنگ این مرز و بوم را از آغاز تا پایان سده چهارم با زیباترین بیان و رساترین تعبیر توصیف کرده است. در این مقاله، ابتدا به تعدادی از نقدها که افرادی چون انوری و امیر معزی در مورد فردوسی و شاهنامه نوشتهاند، پرداخته شده و سپس قسمتهایی از چهار کتاب تاریخ سیستان، چهار مقاله عروضی, مقدمه اوسط شاهنامه و مقدمه بایسنقری که هر یک به نوعی به انتقاد از قسمتی از شاهنامه پرداختهاند بیان گردیده است.
ویژگی اصلی این پژوهش، کنکاش باستانشناسانه و روانشناسانه دربارهی شخصیتها و فضای اجتماعی و سیاسی داستانهای "شاهنامه" است. به باور نگارنده: "شاهنامه دارای دو بخش است که به طور کامل با هم تفاوت دارند. ویژگیهای ساختی، زبان شناسی، جهانبینی و مانند اینها در هر دو بخش چنان ناهماهنگ و ناهمخوانند که میتوان گفت دارای دو اندیشه، دو استعداد، و دو پسند جداگانه و نایکدستاند. برای نمونه در یک بخش سستی و ناپایداری جهان، بنیان جهانبینی است و در بخش دیگر آزپرستی و زیادهخواهی اساس جهانبینی است و در بخش دیگر آزپرستی و زیادهخواهی اساس جهانبینی نویسنده را میسازد؛ ..... بر این اساس میتوان شاهنامه را بر دو بخش جداگانه بخشبندی کرد بخش نخست از آغاز شاهنامه تا پایان شاهنشاهی (= امپراتوری) کیخسرو به همراه داستان رستم و اسفندیار است که شاهنامهی اصلی نامیده میشود و بخش دوم از آغاز پادشاهی لهراسب تا پایان شاهنامه (بدون داستان رستم و اسفندیار) است که آن را شاهنامه افزوده نام نهادهایم. شاهنامهی افزوده نوشتهی فردوسی است؛ اما شاهنامهی اصلی نویسندهی دیگری دارد که باید برای یافتن نامش در تاریخ و تاریخ ادبیات کاوش کرد. کتابی که پیش رو دارید کوشیده تا این نظر را که کل شاهنامه نوشتهی یک تن نیست به اثبات برساند".
فرهنگ های فارسی به فارسی که در بخش اول کتاب عنوان و معرفی شده اند ترتیب تاریخی دارند، جزء این دسته نصابهای فارسی به فارسی، یعنی کتابهایی که لغات فارسی را در قالب نظم معنی کرده اند آمده اند و نیز کتابهایی که لغات و ترکیبات متن نثری یا مثنوی یا منظومه ای را وسیله شرح اشعار ساخته اند بخش دوم کتاب را با ترتیب تاریخی دربردارد. فرهنگهای فارسی با معادل بیگانه در بخش سوم، هرکدام جداگانه با ترتیب تاریخی تقدیم خوانندگان شده است. در بخش چهارم کتابها که مربوط به زبانها و گویشهای محلی است به ترتیب تاریخ نشر قرار داده شده اند. در بخش پنجم فرهنگهای موضوعی، با ترتیب الفبایی نام کتاب آورده شده اند و کتاب دارای بخش ششمی است، که "عنوان فرهنگ گونه ها" بدان داده شده است و مشتمل بر نمونه کتابهایی است که لغات را پایه بیان مطالب علمی یا هنری یا تخصصی یا ذوقی و فنی، حتی طنز قرار داده اند ...
ترجمان القرآن رسالهای فارسی در توضیح واژههای قرآن کریم. جرجانی این رساله را از سوره حمد آغاز کرده، و سپس از سوره ناس به ترتیب معکوس تا سوره بقره ضمن حذف مکررات ادامه داده است. این کتاب را عادل بن علی بن حافظ که بنا به شواهدی در همان قرن 9ق/15م میزیسته؛ برای سهولت در مطالعه بر اساس حروف الفبا مرتب کرده است. این اثر در 1333 ش به کوشش محمد دبیرسیاقی در تهران به چاپ رسید.