اگر مثنوی معنوی مولانا را با آثار شاعران برجسته ایران شاعرپرور مقایسه کنیم، ممکن است این احساس به ما دست دهد که اشعار و ابیات این کتاب به منظور بیان عقاید و دیدگاههای عرفانی و فلسفی این مرد شریف، در این شش دفتر آمده است و مولانا از جهت لفظی توجهی به زینت و زیور اشعار خود نداشته است و هرچه به ذهن او میرسیده، با الفاظ معمولی بیان میکرده است و بیشتر به معنی ابیات میپرداخته است؛ ولی اگر با دقت به این جنبه از ابیات مثنوی توجه کنیم، میبینیم مولانا در مواردی بسیار آنقدر شعرش فخیم و جذاب است که کمتر گویندهای از گویندگان فارسیزبان قدرت مقابله با او را دارد. موضوع این نوشته عنوان پژهشی است گسترده در باب «مباحث الفاظ» در مثنوی معنوی.
این مجموعه شرح، حاصل تحقیق و تتبع فراوان و گسترده در بسیاری شروح معتبر و برجسته مثنوی و آثار ارزشمند تصوف و کلام و فلسفه و فقه و تفسیر و ادب پارسی و عربی است. از مزایای دیگر آن می توان از به دست دادن مآخذ داستان های مثنوی و تعریف فراخور شرح از اصول مهم و عمده تصوف و فلسفه و کلام و فقه و شرح لغات و تعبیرات و مصطلحات و حرکت گذاری بر روی کلمات دشوار و نیز شرح اعلام آن یاد کرد. اشتمال این کتاب بر بسیاری فواید علوم عقلی و نقلی و ادبی راهنمای بس سودمندی است در کار مطالعات و پژوهش بعدی خواننده علاقه مند به تصوف و عرفان اسلامی و ادب فارسی. در این مجموعه، مرحوم استاد فروزانفر دفتر اول را تا جزو سوم شرح کرده اند، و ادامه شرح را تا پایان دفتر ششم، استاد دکتر شهیدی به عهده گرفته اند. جلد ششم، اختصاص به شرح دفتر پنجم دارد و دربردارنده مطالبى همچون پاک كردن آب همه پليدىها را؛ عطاى حق متوقف بر قابليت نيست؛ قصه اياز؛ قصه حيله روباه براى كشيدن الاغ بهسوى شير و... است.
این مجموعه شرح، حاصل تحقیق و تتبع فراوان و گسترده در بسیاری شروح معتبر و برجسته مثنوی و آثار ارزشمند تصوف و کلام و فلسفه و فقه و تفسیر و ادب پارسی و عربی است. از مزایای دیگر آن می توان از به دست دادن مآخذ داستان های مثنوی و تعریف فراخور شرح از اصول مهم و عمده تصوف و فلسفه و کلام و فقه و شرح لغات و تعبیرات و مصطلحات و حرکت گذاری بر روی کلمات دشوار و نیز شرح اعلام آن یاد کرد. اشتمال این کتاب بر بسیاری فواید علوم عقلی و نقلی و ادبی راهنمای بس سودمندی است در کار مطالعات و پژوهش بعدی خواننده علاقه مند به تصوف و عرفان اسلامی و ادب فارسی. در این مجموعه، مرحوم استاد فروزانفر دفتر اول را تا جزو سوم شرح کرده اند، و ادامه شرح را تا پایان دفتر ششم، استاد دکتر شهیدی به عهده گرفته اند. جلد پنجم، اختصاص به شرح دفتر چهارم مثنوى دارد و شامل مطالبى همچون منظور از سميع و بصير بودن خدا؛ قصه بناى مسجدالاقصى؛ قصه ابراهيم ادهم و... مىباشد.
مجموعه حاضر، کشف الابیات "مثنوی معنوی" است که به صورت الفبایی براساس نسخهی نیکلسون تنظیم گردیده است. این کتاب به کوشش محمدجواد شریعت در سال 1363 و توسط انتشارات کمال به چاپ رسیده است.
از آنجا که گلستان سعدی بیش از هر کتاب مورد توجه است، از اینرو در این کتاب اشعار این کتاب مستطاب انتخاب شده سات. در این کتاب حدود دویست بیت از اشعار گلستان تجزیه و ترکیب شده است.