در اين مقاله سرودههاي ايراني را به دو دسته كلي تقسيم كردهايم: سرودههايي كه مبتني بر سنتي شفاهي و قديم بودهاند، و ديگر سرودههايي كه به دنبال شكلگيري شعر عروضي فارسي متأثر از شعر عرب پديد آمدهاند. دسته نخست را سرودههاي شفاهي و دسته دوم را سرودههاي مكتوب نام نهاديم و پس از شرح مختصري درباره اقوال ايزديها و كلامات يارسان، به عنوان دو نمونه از سرودههاي شفاهي ايراني، به مقايسه آنها از حيث برخي ويژگيهاي صوري، همچون انسجام درونمتني، بيت و مصراع و قافيه پرداختيم. بر اساس تحول ويژگيهاي صوري در اقوال و كلامات و ديگر سرودههاي ايراني غربي، به اين نتيجه رسيديم كه اقوال ايزديها يكي از قديمترين انواع سرودههاي شفاهي ايراني غربي است، درحالي كه كلامات يارسان، احتمالا تحت تأثير سنت مكتوب و قوي شعر عروضي فارسي، بسياري از ويژگيهاي شفاهي خود را از دست داده و به سرودههاي مكتوب نزديك شده است. در عين حال برخي ويژگيهاي مهمترين سرودههاي ايراني غربي را نيز تحليل کردهايم.
این بخش از یشتها که به نام «بهرام یشت» است، در گفتگو از پیروزی اهورا داده و شناساندن یک سرباز دلیر و میهنپرست و پیروز میباشد. پیروزی اهورا داده آن است که از راه درستی و راستی به دست آید و در پرتو کار و کوشش فراهم گردد. سرودهای بهرام یشت دورنمایی است از یک سرباز دلیر و میهنپرست که در پیکرههای گوناگون یا پردههای گوناگون نمایان میشود و سرود میهنی میخواند.
به دو مناسبت: چاپ کردن جلد اول از مسائل پاریسیه شادروان محمد قزوینی ـ که تاکنون به چاپ آن موفق نشده بودم ـ و دست یافتن به جُنگ خطی مورخ 651 (تاریخ مذکور زیر یکی از اجزاء آن در صفحه 153) متعلق به کتابخانه آیتالله مرعشی در قم به چند دوبیتی محلی دست یافتهام و چون انتشار آنها را برای پژوهیدن و کاویدن گویششناسان سودمند میدانم متن آنها را به همان وضعی که در جای خود آمده و رعایت دقیق در مورد بینقطگی کلمات در اینجا به چاپ میرساند.
بخش آغازین کتاب گفت و گویی است با "علی اشرف صادقی "درباره زندگی، تحصیلات و پرسشهایی درباره زبان شناسی .در بخشهای بعدی مقالات تحقیقی درباره مسائل گوناگون زبان فارسی یا گویشها و لهجههای ایرانی به طبع رسیده است .عناوین مقالات عبارتاند از" :نحو و واج شناسی/ محرم اسلامی"، "نقشهای نحوی در زبان فارسی/ پیروز ایزدی"، "کسره اضافه از دیدگاه معنایی/ محمود بی جی خان"، "فعلهای کمکی در زبان دری [فارسی افغانستان]/ باریس آستروفسکی/ ترجمه محسن شجاعی"، "ترکیب از دیدگاه نظریه نحوی ایکس تیره/ علاءالدین طباطبایی"، "مقایسه امتداد هجاها و مصوتها در فارسی گفتاری، شعر رسمی و شعر عامیانه فارسی/ امید طبیبزاده"، "بررسی فرآیند تشدید در زبان فارسی/ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا "و "دستگاه فعل در گویش دشتی با نگاهی به فارسی میانه، جدید و نو/ مهرداد نغزگوی کهن ."
این کتاب دربرگیرنده نوشتارهایی درباره زبانشناسی ایرانی است که به مناسبت انتشار یادنامهای برای استاد دکتر علیاشرف صادقی منتشر شده است. در ابتدای کتاب گفتگویی مفصل با ایشان آورده شده که از مباحث مختلفی از زندگی و آثار علمی و زبانشناسی ایرانی سخن به میان آمده است. دیگر نوشتارهای کتاب به این ترتیب است: نحو و واجشناسی/ محرم اسلامی، نقشهای نحوی در زبان فارسی: مطالعهای در چارچوب نظریه نقشگرای مارتینه/ پیروز ایزدی، کسره اضافه از دیدگاه معنایی/ محمد بیجنخان، فعلهای کمکی در زبان دری فارسی افغانستان/ باریس آستروفسکی؛ ترجمه محسن شجاعی، ترکیب از دیدگاه نظریه نحوی ایکس تیره/ علاءالدین طباطبایی، مقایسه امتداد هجاها و مصوتها در فارسی گفتاری، شعر رسمی و شعر عامیانه فارسی/ امید طبیبزاده، بررسی فرآیند تشدید در زبان فارسی/ عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا، دستگاه فعل در گویش دشتی با نگاهی به فارسی میانه، جدید و نو/ مهرداد نغزگوی کهن.