اين مقاله بررسي ساز و كار روايت منطق الطير از ديدگاه دو روايتشناس ساختارگرا، گرماس و ژنت است. از يك سو، با طرحِ الگوي كنشيِ معناشناسانه گرماس و ساختارِ بنيادينِ تقابلهاي دوگانه در اين الگو، فرايند معناسازي و پيشرويِ واحدهاي روايت در منطقالطير تحليل ميشود. همچنين نقشِ تقابلِ جفتهاي متضاد همچون معنا و صورت، روح و جسم، لاهوت و ناسوت در شكلگيريِ نقشهاي كنشيِ اين الگو تبيين ميگردد. از ديگرسو، بر اساسِ نظريه ژنت، سه سطحِرواييِ داستان، روايت، روايتگري و مولفههاي رابطِ اين سطوح در متنِ منطقالطير نشان داده ميشود تا از ديدگاهِ ژنت، ميزانِ روايتمندي اين اثر معلوم شود.
این کتاب که عطار آن را گاهی «منطق الطیر» و زمانی «مقامات طیور» نامیده، و دیگران عنوان «طیورنامه» هم بدان دادهاند، از لحاظ معنی و لفظ در شمار دلکشترین کتبی است که از این جنس در زبان و ادبیات فارسی به جهانیان عرضه شده است؛ مجموعهای است از لطایف حکمی و نکات قرآنی و اشارات مصطفوی و عبارات اولیاء حق که در بهترین قالب الفاظ فارسی گنجانیده شده است. مضمون این کتاب، یعنی حرکت جمع کثیری از مرغان جهان برای یافتن سیمرغ کوه قاف و پرواز دستهجمعی آنان به سوی قاف و مسجد اقصای دل و حتی نام «منطق الطیر» قبل از عطار به وسیله دیگران در کسوت الفاظ و عبارات آمده است.
شیخ فریدالدین عطار در سال 516 و به قولی 540 هـ.ق پای به جهان نهاد و احتمالا در سال 618 دیده از جهان فروبست. در فاصله این دو تاریخ، هزاران بیت و ترانه سرود و لطیفهها و طنزها و نکتههای بیشمار در کار آن کرد. احوال و گفتار مردان خدا و عاشقان کبریا را در «تذکرة الاولیاء» گردآوری کرد و هفت شهر عشق را در «منطق الطیر» سیر کرد، و سماع عشق را در پرده غزلیات و رباعیات و قصاید نواخت. اندوه جهان را در «مصیبتنامه» نهاد و در «الهینامه» و «اسرارنامه» گوشههایی از بازیهای پنهان پشت پرده عالم را بیان کرد. منطق الطیر به اتفاق اهل نظر از برترین مثنویهای عطار است که میتوان آن را پیشرو مثنوی جلالالدین رومی و سرچشمه الهام او دانست. در این کتاب گزیدهای از این مثنوی آمده است.
کتاب حاضر شامل متن و شرح "گلشن راز "است که براساس قدیمیترین و مهمترین شروح گلشن راز (شرح صاینالدین علی ترکه اصفهانی و شرح شاه داعی الی الله شیرازی) تدوین شده است .
کتاب حاضر شامل سه بخش است: بخش نخست: زندگینامه شعرای منتخب؛ بخش دوم: نمونه های اشعار آنان؛ بخش سوم: شرح و توضیح لغات و برخی از ابیات. کتاب شامل برگزیده اشعار رودکی سمرقندی، فرخی سیستانی، منوچهری دامغانی و کسایی مروزی است.