صورت‌گرايي يا فرماليسم يکي از نظريه‌هاي نوين ادبي است که هنوز درباره نسبت آن با نظريه ادبي سنتي بحث تفصيلي چنداني نشده است. در بخش اول اين مقاله پيشنهاد شده که اين بررسي نظري بنيادين، با محور قراردادن مهم‌ترين مفهوم فرماليسم که در زبان فرانسه «procede» خوانده مي‌شود آغاز گردد. اين اصطلاح که در زبان فارسي با معادل‌هاي متفاوتي چون «فرايند، فراگرد، ابزار، شگرد، صناعت، فن، خط مشي، تمهيد، تمهيد سبکي» ترجمه شده، کمتر مورد بحث دقيق قرار گرفته است. از اين رو در بخش اول، نخست ترجمه‌ها و سپس تعريف‌هاي اين مفهوم از منابع اصلي بررسي شده است. در دومين بخش مقاله، بيتي بسيار زيبا از سعدي، و بيتي ديگر از حافظ تحليل شده و سپس با ارائه شواهد گوناگون و بحث استدلالي نشان داده شده که با فهم درست اين مفهوم کليدي، مي‌توان به دريافت تازه و عميق‌تري، هم از نظريه صورتگرايي و هم از مباني سنتي شعر فارسي رسيد. تحليل مثال‌ها و به ويژه بررسي سير تکامل بيان يک مضمون واحد در بيت‌هاي متفاوت نشان مي‌دهد که اين هر دو ديدگاه در اساس مي‌کوشند مجموعه‌اي از تغييرات ظريف زباني شعر را بيابند و آنها را تعريف کنند. اين تغييرات که اساس زيبايي و تناسب شعرند، گستره وسيعي از عناصري همچون: تعداد واج‌ها، طول سخن، تکرار و يا جابجايي اجزاي سخن، و اصولا هرگونه انتخاب و ترکيب سخن را در برمي‌گيرد که حرکت خودآگاه يا ناخودآگاه ذهن شاعر از رهگذر آنها موفق به آفرينش قطعات درخشان شعر مي‌شود.

منابع مشابه بیشتر ...

65f196a2bc215.jpg

بینش و روش در تاریخ نگاری معاصر

پیدایش، رشد، اعتلا و زوال جنبش های سیاسی و اجتماعی معاصر ایران در کنار تحولات و رخدادهای متعدد سیاسی، فرهنگی و اجتماعی، جابجایی قدرت ها و نخبگان حکومتی و تغییرات گسترده در عرصه اجتماعی و سیاسی تاریخ معاصر ایران، به دلیل اهمیت و تأثیرات شگرف و متنوع آن، سبب گشته است تا از سوی پژوهشگران، مورخان و تحلیل گران حوادث اجتماعی و نخبگان سیاسی مورد تجزیه و تحلیل و نقادی و تقریر و تبیین قرار گیرد. تنوع و کثرت نگاه ها و اختلافات در نگاشته های تاریخی این دوره باعث پیچیدگی و سختی فهم و درک درست محققان و اندیشه گران این عرصه در تشخیص سره از ناسره و کشف درست حقایق تاریخی گردیده است. تاريخ نگاري و نوع نگاه مورخان به پديده هاي تاريخي از منظر ملي گرايي و شرح و بسط اين رويدادها و حوادث گذشته و حال بر آن اساس، مقوله اي است که در کنار ساير رويکردهاي اين جريان از جمله نمودهاي ادبي، جلوه ويژه و متفاوتي از نوع رسمي و مرسوم خود در جامعه ايراني داشته است. بررسي تاثيرات اين جريان فکري و فرهنگي در حوزه فرهنگ، خاصه تاثيراتي که تاريخ نگاري و تاريخ نگاران از آن گرفتند و تبعات و پيامدهاي آن در ساير بخش هاي اين حوزه، در تاريخ معاصر ايران، موضوع دامنه دار و چالش برانگيزي بوده که کم تر به حد کفايت مورد پژوهش و توجه محققان واقع شده است. پژوهش حاضر به بررسي ويژگي هاي اين جريان در تاريخ نگاري معاصر ايران مي پردازد و تاثيرات و تاثرات حاصل از رويکرد متفاوت اين تاريخ نگاري و مورخان و مولفان آن را از حيث شيوه هاي متفاوت نگرشي و نگارشي پي مي گيرد.

64945f38a134b.jpg

فرهنگ نام های شاهنامه (معرفی اجمالی قهرمانان شاهنامه فردوسی همراه با تطبیق نامهای مشترک در شاهنامه و اوستا)

علی جهانگیری

برای من شاهنامه به رودی عظیم مانند است که در عین زیبایی و قدرت، آراسته و کامل است و در مسیر طولانی خود تا دریا در هر جایی و در هر چشمی و برای هر گوشی جلوه و جمال و زمزمه ای خاص دارد و برای اندیشمندان، ساختار پیروزی و شکست، امید و نومیدی، زادنها و مردنها، در آن بسیار پرمعنا و تفکرانگیز است، این کتاب شناسنامۀ زندگی پرتلاطم و سرشار از گیر و دار ملت سلحشور ایران است که هرگز نام را به ننگ نفروخته است و پیوسته جان را به پای نام نیک خویش باخته است و فردوسی، استاد بزرگ ادب پارسی و پیر پارسای این سرزمین ایزدی، با بیان جادویی و افسون ساز خود، این روحیات و توانمندی های ملی مردم ما را چنان زنده و پویا و گویا به تماشا گذاشته است که انسان خود را شاهد زندۀ همۀ وقایع می یابد و ... در این فرهنگ تمامی واژه‌ها و نام های شاهنامه بر پایه سرشت و نهاد زبان فارسی به ترتیب الفبا گردآمده است. برای هر اسم معنی و کارکرد آن در شاهنامه به همراه ابیات مرتبط آن تشریح گردیده است. پولاد = از سرداران ایران در روزگار کیقباد پیروز = از فرزندان کاوه ی آهنگر تاجبخش = رستم تاجور = ایرج تهمورس = پسر هوشنگ ، سومین پادشاه نخستین سلسله ی جهان تهمینه = دختر شاه سمنگان و مادر سهراب پسر رستم جاماسپ = وزیر و حکیم و رایزن گشتاسپ و داماد زرتشت جانفروز = از سرداران بهرام چوبینه در جنگ او با خسرو پرویز جریره = همسر سیاوش و مادر فرود و...

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

588b7a9b36a6f.PNG

تطبیق مبانی کلاسیسیسم در فن شعر بوالو و ادبیات فارسی

محمدرضا امینی

مطالعه روابط و مشابهت‌های مکتب‌های ادبی از مباحث مهم ادبیات تطبیقی به شمار می‌رود. یکی از مناسب‌اترین مکتب‌های ادبی برای مقایسه با ادبیات کهن فارسی مکتب کلاسیسیسم است که بیشترین نقاط اشتراک میان مبانی ادبیات اروپایی و ادب فارسی را در آن می‌توان یافت. اصول و مبانی کلاسیسیسم را شاعر و نظریه‌پرداز بزرگ قرن هفدهم فرانسه نیکلا بوالو در کتاب منظوم خود به نام فن شعر به زیبایی بیان کرده است. مهم‌ترین اصل کلاسیسیسم یعنی خرد‌گرایی را در بنیاد نظریه شعر بزرگان ادب فارسی نیز می‌توان دید. در تاریخ نقد و نظریه‌های ادبی، بوالو در میان سلسله شخصیت‌های ادبی بزرگی چون ارسطو و لونگینوس و هوارس قرار می‌گیرد که کتابی درباره فن شعر نوشته‌اند. در اولین قسمت این مقاله، نخست ویژگی‌های مهم حیات فکری و ادبی در فرانسه قرن هفدهم و سپس زندگی و شخصیت نیکلا بوالو بررسی شده است. آن گاه برای تبیین جایگاه کتاب فن شعر وی پیشینه کتاب‌های فن شعر قبل از بوالو در اروپا به کوتاهی آمده است. در قسمت دوم مقاله، با استفاده از متن کامل نخستین سرود فن شعر، که حاوی کلیات و مبانی ادبی است، اساسی‌ترین اندیشه‌های ادبی بوالو بیان شده است. شباهت اندیشه‌های بوالو با نظریات ادبا و شعرای فارسی زبان که در سراسر مقاله یادآوری شده است، نشان می‌دهد که فن شعر بوالو را می‌توان محوری برای مطالعه تطبیعی اصول مکتب کلاسیسیسم و مبانی ادب کهن فارسی در نظر گرفت.

پژوهش‌ها/پژوهش‌ در شعر و شاعران پژوهش‌ها/نقد و نظریه ادبی
مقاله
57a82267d89d8.PNG

قصاید انوری و لزوم تصحیحی تازه از آنها

محمدرضا امینی

هر چند دیوان انوری از مهم‌ترین و دشوارترین متون شعر فارسی است اما تنها دو تصحیح از آن وجود دارد. نخستین بار استاد سعید نفیسی و دومین بار استاد محمدتقی مدرس رضوی این دیوان را به چاپ رسانیده‌اند. چاپ نفیسی دارای اشکالاتی است و تصحیح تقی مدرس رضوی نیز علی رغم محاسن بسیار، خالی از اشکال نیست. در این مقاله ابتدا تاریخچه و چگونگی این دو تصحیح بیان شده است. آنگاه با معرفی دسته‌ای از نسخه‌هایی از دیوان که در دسترس هیچکدام از دو مصحح مذکور نبوده عملا با تصحیح برخی از ابیات نشان داده شده که مراجعه به این نسخ چگونه می‌تواند به تصحیح بهتری از متن دیوان کمک کند. با این همه، چون مراجعه به این نسخه‌های نویافته به تنهایی کافی شمرده نشده، بر اهمیت برخورداری از یک روش تحقیق نظام‌مند نیز تاکید شده است. از این رو فرایند تصحیح استدلالی مورد نظر در قالب شرح مراحل تصحیح یک بیت نمونه از دیدگاه روش شناسانه به اختصار شرح داده شده است.

پژوهش‌ها/پژوهش‌ در شعر و شاعران
مقاله