دکتر پرویز ناتل خانلری برای اولین بار تحقیق گسترده ای در زمینه وزن شعر فارسی انجام داد. بحثی که در ابتدا در اذهان غریب می نمود چنان در افواه و مجامع عملی ادیی جا باز کرد که گویی مشهودات و مسلمات بوده است. دکتر خانلری طرح این بحث را اولین بار در پایان نامه دکتری خود ریخت و سپس در سال 1326 شمسی با تحقیق در «تحول اوزان غزل فارسی» آن را ادامه داد و به تحقیق در این باره به صورت علمی و تجربی پرداخت. در سال 1337 دو باب اول کتاب با عنوان «وزن شعر فارسی» منتشر شد و اصطلاحات و تعریفات تازه و ابتکاری مؤلف مقبول عموم واقع شد و حتی در دایره المعارف ها و کتب معتبر ادبی به کار گرفته شد و پس از چندی نایاب گشت. از همین رو، دکتر خانلری با تکمیل و اصلاح مطالب، آن را بار دیگر در سال 1345 ش در دو باب شعر و وزن و تحقیق درباره عروض فارسی به چاپ رساند.
بخش اعظم اصطلاحات ادبی مندرج در این فرهنگ حاصل چندسال کار تدریجی ولی وقتگیر و توانفرسا روی تطبیق اصطلاحات سنتی رشتههای بدیع، معانی ،بیان، عروض و قافیه و نیز تجوید و دستور فارسی و انگلیسی میباشد. معادلهای مربوط به هر اصطلاح در هر یک از رشتههای فوق با مراجعه متعدد و پیاپی به منابع ذیربط اعم از متن یا فرهنگ تخصصی به فارسی و انگلیسی و مقابله و مقایسه حتیالامکان دقیق تعاریف، معانی و مثالهای مربوط به آن اصطلاح به دست آمده است.
هر وزنی از اوزان عروضی، ظرفی برای بیان نوع خاصی از سخن و حتی شکل ویژهای از بیان است؛ چون متون آراسته به وزن، چه از ابتدا، تراوش ضمیر ناخودآگاه شاعران باشد و به وسیله آنان مد شد باشد یا اینکه کسی عروض را فراگرفته، سپس به شاعری روی آورده، در هر صورت این ظرف، محمل اندیشه آنان است. به همین دلیل برای استفاده و دریافت اندیشههای ناب فرزانگان ادب فارسی، اصطلاحات عروضی به عنوان کلیدی برای دریافت مضمونهای ادبی در جایی که ربط بین وزن و محتوی ابزار و اساس قرار گیرد، بسیار راهگشا خواهد بود. این فرهنگ حاوی بیش از 1500 مدخل است که مربوط به علم عروض میباشد.
مجلد چهارم مجموعه هفتاد سخن با نام شیوه های نو در ادبیات جهان، سراسر به داستاننویسی و نوپردازی در شعر معاصر اروپا و آمریکا و آسیا اختصاص دارد و در آن مکاتب ادبی قرن بیستم، اعم از فوتوریسم، سورآلیسم، دادائیسم، کوبیسم و عموما مدرنیسم، تعریف و تشریح و بررسی شده است. دکتر خانلری که خود از نادره های روزگار ما در نقد علمی و یکی از مطرح ترین مکتبشناسان چند دهه اخیر است، در این مجلد که مشتمل است بر 3 بخش، با ده ها گفتار و نمونههای فراوان از داستانهای کوتاه و شعرهای معاصر فرانسه، شوروی (بخش اروپایی و بخش آسیایی) انگلستان، آمریکا، آلمان، اتریش، اسپانیا، پرتقال، ایتالیا، یونان، اروپای شرقی، هند، چین، ژاپن و خاور دور الگویی ارایه کرده است برای همه کسانی که سالک و مشتاق این راهند
مجلد سوم از کتاب هفتاد سخن با نام ویژه از گوشه و کنار ادبیات فارسی، با تنسیقی آراسته، مشتمل است بر 4 بخش نکته هایی از ادبیات قدیم، نثر فارسی معاصر، از خاطرات ادبی، دکتر خانلری درباره صادق هدایت و تفنن های ادبی در بخش نخست نظریات و نقدها و گزارش های مولف پیرامون ادب پیش از اسلام، شاهنامه و شاهنامه پژوهی، داستان بیدپای (کلیله و دمنه نویافته)، و 13 شاعر بنام – عبید طنزپرداز تا حافظ تصویرساز، و نیز مباحثی درباره موسیقی و موسیقی دانان قدیم ایران آمده است. بخش دوم به بررسی شعر و نثر معاصر ایران و نقد داستان رنگین کمان وانداواسیلوسکایا تخصیص یافته است و بخش سوم به نگرش استاد خانلری درباره شخصیت اجتماعی صادق هدایت و آثار ادبی او اختصاص دارد. که بسیار خواندنی ااست. در بخش چهارم سه تفنن و طنز ادبی گرد آمده است. با نام های سفر هشتم سندباد، سرگذشت ماه و قصه اسب شا؛ که به ویژه در این قصه طنزآمیز مبانی اجتماعی و سیاسی اندیشه های دکتر خانلری نهفته است و پیداست که او رسم رسوبات تحکیم یافته، نه تنها با حاکمیت های سیاسی توتالیتر سر سازگاری نداشته، بلکه از هواخواهان برابری نیز بوده است. ما درنگ بر این قصه نوپرداخته را به همه نظریه پردازان و غمخواران مسایل اجتماعی توصیه میکنیم.