در این جستار، با تجزیه و تحلیل ابیات شش دفتر مثنوی و نیز با بهره جستن از دیدگاههای صاحب نظران و منتقدان، کوشش میشود، ضمن اشاره به دیدگاههای فلسفی، دینی و علمی درباره اعداد و نقش عدد هفت و چهل در ادبیّات فارسی، ابتدا کاربرد معنایی و ادبی اعداد هفت و چهل در مثنوی تحلیل، بررسی و ارزیابی و سپس بسامدهای آنها به صورت کمّی ارائه شود. اعداد هفت و چهل، متناسب با موضوع، در مفاهیم قلّّت،کثرت و مساوات در مثنوی به کار میروند. در بسیاری از موارد نیز به تناسب موضوع، از هردو عدد برای بیان مفاهیم عرفانی و خلق صورخیال و آرایههای ادبی استفاده میشود.
کتاب مثنوی از کتابهای معدودی است که عظمت استعدادها و قوای مختلف بنی نوع انسانی را اثبات میکند. این کتاب که دربردارنده 25000 تا 28000 بیت است، هم از راه عقل و حکمت و هم از راه دل و عرفان واقعیات بسیار فراوانی را به قلمرو معرفت و حکمت و عرفان بشری عرضه داشته است. نویسنده در این کتاب به کشف الابیات مثنوی پرداخته است. علامه جعفری در مقدمه کتاب آورده است: «اینجانب در اثنای تألیف مجلدات تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، برای تفسیر موضوعی برخی از موضوعهای بسیار بااهمیت مانند «عقل و عاقل و معقول»، «علت و معلول»، «موج» و غیر آن مجبور شدم همه ابیات مثنوی را برای استخراج همه موضوعهای مورد تفسیر یکایک ببینم. این کار دامنهدار موجب صرف وقت بسیار طولانی شد؛ لذا بر آن شدم که کشفالابیات کاملی را برای مثنوی تنظیم و تدوین نمایم. البته میدانیم آنهایی که تاکنون برای مثنوی نوشته شده است، کامل نیست و فقط کلمه اول و گاه کلمه دوم مصرع اول از ابیات برای پیداکردن بیت ثبت شده است. .... در این کشف الابیات همه مصرعهای مثنوی با نظر به نخستین کلمهای که دارند، زیر حرف کلمه اول خود آمده است».
کتاب مثنوی از کتابهای معدودی است که عظمت استعدادها و قوای مختلف بنی نوع انسانی را اثبات میکند. این کتاب که دربردارنده 25000 تا 28000 بیت است، هم از راه عقل و حکمت و هم از راه دل و عرفان واقعیات بسیار فراوانی را به قلمرو معرفت و حکمت و عرفان بشری عرضه داشته است. نویسنده در این کتاب به کشف الابیات مثنوی پرداخته است. علامه جعفری در مقدمه کتاب آورده است: «اینجانب در اثنای تألیف مجلدات تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، برای تفسیر موضوعی برخی از موضوعهای بسیار بااهمیت مانند «عقل و عاقل و معقول»، «علت و معلول»، «موج» و غیر آن مجبور شدم همه ابیات مثنوی را برای استخراج همه موضوعهای مورد تفسیر یکایک ببینم. این کار دامنهدار موجب صرف وقت بسیار طولانی شد؛ لذا بر آن شدم که کشفالابیات کاملی را برای مثنوی تنظیم و تدوین نمایم. البته میدانیم آنهایی که تاکنون برای مثنوی نوشته شده است، کامل نیست و فقط کلمه اول و گاه کلمه دوم مصرع اول از ابیات برای پیداکردن بیت ثبت شده است. .... در این کشف الابیات همه مصرعهای مثنوی با نظر به نخستین کلمهای که دارند، زیر حرف کلمه اول خود آمده است».
روزنامه «طوفان» فرخي يزدي به مدت هشت سال از سال 1300 تا 1307 ش. منتشر ميشد و فرخي، خود بسياري از سرمقالات و بعضي از مقالاتات را مينوشت و بيشتر از نظر سبک انتقادي، گرايشهاي سياسي و پيام رساني در نثر مشروطيت اهميت داشت و طبعا شيوه نگارش و جنبه ادبي آن در درجه دوم اهميت قرار ميگرفت. نثر فرخي يزدي را به سه نوع ميتوان تقسيم کرد: نثر روزنامهاي، نثر توصيفي، ادبي و نثر منشيانه، اما نثر غالب وي همان نثر روزنامهاي (انتقادي، خطابي) است، که هر چند بيشتر تحت تاثير نثر روزنامهنگاري مشروطيت به ويژه روزنامهنويسي دهخدا بوده، به لحاظ امتيازات روزنامهنگاري و مختصات مقالهنويسي قابل توجه و بررسي است و در اين مقاله سعي ميشود به شاخصههاي مقالهنويسي، انواع نثر ويژگيهاي سبکي نثر فرخي پرداخته شود.
يكي از ابعاد مهم عصر مشروطه، پيدايش ادبيات سياسي و شعر مردميست. شاعران فراواني در مقابل گروه اندكي كه هنوز شعر بازگشتي ميسرودند، به زبان مردم و براي آنان شعر سرودند و هم آوا با مشروطهخواهان، فرياد آزادي و نفرت از بيگانه و هرآن چه نابرابريست را، سر دادند. در اين ميان، اشرفالدين حسيني قزويني (1247-1313ش.)، معروف به «نسيم شمال»، زبان مردم كوچه و بازار، لحن عاميانه، طنزآميز و بيپروا را در اشعار خود به كار گرفت، او در مجموعهاي به نام گلزار ادبي، به كودكان در جايگاه بخش مهمي از مخاطبان خود نگريست و اشعاري به زبان آنان و براي آنان گفت. اين مجموعه شامل سي وسه قطعه شعر با فرم مثنوي به زباني دلنشين و لحني طنزآميز است. ازاينرو، نسيم شمال را ميتوان يكي از بنيانگذاران شعركودكان به شمار آورد. او از جمله شاعرانيست كه در مبارزه با جهل و استبداد و استعمار روس و انگليس و نيز بيداري افكار عمومي، در راستاي طرد هرگونه ظلم و تعدي، نقش بسزايي داشته است. دشمنان ملت از ديدگاه او، خرافه و جهل، بيگانگان، حكام زر و زور و تزوير داخلياند. در اين مقاله كوشش ميشود به تجزيه وتحليل ديوان، بهويژه اشعار كودكانه (كودك مخاطب و كودك پسند) نسيم شمال و بيان نمونههايي به بررسي چگونگي تصويرسازي وي از دشمنان پرداخته شود.