کتابخانه مجازی ادبیات

نگارنده ضمن بازخوانی چندین نمایش تعزیه و شبیه‌خوانی، عناصر مهم تشکیل‌دهنده تعزیه را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده و به تحلیل متون و نسخ تعزیه، تاریخچه آن، روان‌شناسی رنگ‌های به‌کار برده شده در لباس یزیدیان و حسینیان در نمایش تعزیه، ماهیت دینی و مذهبی گفت‌وگوهای صورت گرفته در تعزیه، برخی از نشانه‌ها و نمادهای به‌کار رفته در تعزیه، مفاد مدایح و مراثی سروده شده در تعزیه و ارتباط فرهنگ عاشورا با فرهنگ ظهور و انتظار پرداخته است. جابر عناصری ملقب به «پدر تعزیه دانشگاهی ایران» یکی از محققان و مدرسان پیشکسوت هنرهای آیینی و سنتی ایران است.دکتر جابر عناصری در سال ۱۳۲۴ شمسی در اردبیل به دنیا آمد و پس از طی تحصیلات مقدماتی در شهر اردبیل، تحصیلات متوسطه را در دارالفنون تهران و با کسب مقام اول در رشته ادبی به پایان رساند. وی سپس در دانشگاه تهران تا مقطع دکتری فلسفه و علوم تربیتی تحصیل کرده و دوره تخصصی ایران شناسی اجتماعی را در دانشگاه لندن به پایان رساند. جابرعناصری پس از گدراندن دوره تخصصی مردم شناسی در انگلستان با تکیه بر پژوهش‌های قبلی خود به تحقیق درباره خاورمیانه، جنوب غرب آسیا به ویژه مسائل فرهنگی ترکیه، ایران و افغانستان پرداخت. وی استاد ممتاز دانشگاه‌های تهران بود و در کنار پژوهش‌های فراوان بیش از 4۰ کتاب در زمینه فرهنگ ایران تألیف کرد.

سابقه سوگواری و برپایی عزاداری برای امام حسین (ع) به اولین روزهای بعد از عاشورای سال 61 هجری می رسد. تعزیه یا شبیه‌ خوانی، نوعی نمایش مذهبی و سنتی ایرانی شیعی، عمدتا درباره شهادت امام علی و امام حسین (ع) و مصائب اهل بیت است. تعزیه ‌نامه‌ها منظوم بودند و اشعار آن‌ها درانواع قالب‌های شعری سروده می شد. در کتاب پیش رو که تدوین کننده آن ناشناس است، مجموعه ای از اشعار مدح، تعزیه و مراثی اهل بیت (ع) گردآوری شده است. ترکیب بند حجت الاسلام نیّر تبریزی و ترکیب بند مشهور محتشم کاشانی در رثای سالار شهیدان نمونه ای از اشعار این کتاب هستند. کتاب حاضر به شیوه چاپ سنگی و به خط نستعلیق در زمان مظفرالدین شاه قاجار و در سال 1322 قمری به زیور طبع آراسته شد.

این کتاب که از هفت مقاله تشکیل شده، تلاشی است برای معرفی دیدگاه‌های گوناگون درباره تعبیری به نام «استعاره». این دیدگاه‌های عمدتاً نو، استعاره را از صرفاً سطح ادبی، شعری و هنری خارج می‌کنند و فراگیری آن را در کل نظام زبان و تفکر نشان می‌دهند؛ از این‌رو به‌نوعی این مقالات نگاهی غیرمتعارف به مفهومی دارند که به طور سنتی آن را بخشی از ادبیات و بلاغت انگاشته‌اند.

این کتاب متشکل از پانزده سخنرانی پیاده شده و ویراسته یا مقالات مبتنی بر سخنرانی‌هایی که در نشست‌های گوناگون پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری ایراد شده است. عمده مقالات به سلسله مباحث هنر، اندیشه و ادب در گستره فرهنگ ایرانی ـ اسلامی مربوط می شود. همچنین دو مورد از سخنرانی های «سلسله مباحث ادبیات پایداری» نیز در مجموعه گنجانده شده است. عناوین برخی از مقوله‌های کتاب عبارتند از: نگاهی تازه به نظام سبک‌شناسی زبان و هنر/ کورش صفوی، نگاهی به نظام نشانه‌شناسی زبان و هنر/ فرزان سجودی، فضای پس از مرگ در ادب فارسی/ احمد تمیم‌داری، بررسی آرایه تشخیص در خاطرات/ علیرضا کمری، سبک‌شناسی شبیه‌خوانی: متن و اجرا/ منوچهر یاری، زبان و بیان در هنر اسلامی/ محمد خزائی، نمایش عروسکی از دید هنری/ فرناز بهزادی و ... .