کتابخانه مجازی ادبیات

نویسنده این سطور حسین فرزند مرحوم محمدهاشم مشهور به ذوالقدر شجاعی کارمند پایه 9 وزارت دارائی (ممیز مستقل حسابهای اداره کل درآمدها) که در ذیحجه سال 1374 برابر با تیر 1334 شمسی توفیق تشرف به مکه معظمه را داشتم از همان روزهای اولیه مراجعت قصد داشتم که شرح جریان این سفر روحانی را به رشته تحریر درآورم که هم خاطرات این مسافرت ثبت و ضبط شده و هم آنکه شاید برای علاقمندان راهنمای مفید و سودمندی شود ولی از بدو ورود به تهران رعایت نزاکت های اجتماعی و دید و بازدیدهای سروران عزیز و دوستان گرام مجال شروع باین کار را نمی داد اینک که فی الجمله فراغتی حاصل گردیده است اقدام به تحریر نموده و از خداوند بزرگ حسن ختام آنرا مسئلت دارم.

بطور خلاصه روش کار در این رساله این است که اسم اشهر رجال را با مراجعه به منابع و ماخذ مختلف انتخاب کرده و شرح مختصری از زندگانی این کسان را در چند سطر آورده است. بطور کلی در این رساله اسامی اشهر و مختصری از شرح حال رجال سیاسی و مولفین و اشخاص مهم بین سالهای 1264-1313 ق به ترتیب الفبایی حرف به حرف و با ارجاعات هر کدام آورده شده است. در انتخاب اشخاص به این نکته توجه شده که این فرد اگر رجل سیاسی است و بیشتر در فاصله این دوره بازیگر صحنه سیاست بوده است، شرح حال آن آورده شده است و اگر چنانچه این شخص مولف است بیشتر توجه شده که تالیفات این شخص در این دوره تالیف و یا نشر گردیده باشد. در غیر این صورت از آوردن شرح حال رجالی که فقط در این دوره متولد شده و در دوره های بعد به نضج و کمال رسیده و یا اثراتی از خود باقی گذاشته اند، خودداری شده است. برای پیدا کردن و انتخاب هر اسم اشهر سعی گردیده در سه الی پنج ماخذ مورد بررسی قرار گیرد و ماخذ نیز عینا در پاورقی هر صفحه با شماره صفحات ماخذ ذکر شده است.

تاکنون تصور می‌شد یک عنوان نشریه در عهد ناصری با عنوان «اردوی همایون» انتشار یافته، ولی با چاپ این کتاب، مشخص می‌شود دو نشریه با این نام در آن عهد چاپ و منتشر شده است .اولین همین کتاب است که در سفر اول ناصرالدین شاه و همراهان به خراسان ـ اواخر سال 1283 و اوایل 1284 ق ـ انتشار یافته و نام کامل آن را «روزنامه اردوی همایون» قرار داده‌اند و دومین نشریه به این نام که پیشوند روزنامه ندارد و به «اردوی همایون» نامبردار است، در سفر دوم ناصرالدین شاه و همراهان به خراسان که در سال 1300 اتفاق افتاده، طبع و توزیع گردید که نسخه‌هایی از آن موجود است.

این کتاب مجموعه‌ای است از مطالب مربوط به سفرهای هفتگانه ناصرالدین شاه به قم که حاوی نکات فراوان تاریخی و فرهنگی است. این کتاب افزون بر خاطرات شخصی ناصرالدین شاه در سفرهای چهارم تا هفتم، حاوی مطالبی مربوط به سفرهای وی به قم است که هر سفر به تفکیک مورد بررسی قرار گرفته است. در خاتمه کتاب نیز اسنادی مربوط به وقایع و مسائل مربوط به شهر قم و همچنین نگاه سفرنامه‌نویسان فرنگی به این شهر در دوره ناصری درج گردیده است.