کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب پیش رو اثری است از دکتر "عبدالهادی حائری" که در آن "نخستین رویارویی های اندیشه گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب" بررسی شده است. این کتاب یکی از پژوهش‌های نوین تاریخی است که از نظر موضوع بدیع و اصیل است و از نظر فن تحقیق، روش تالیف، سبک نگارش و رویکرد تاریخی یکی از الگوهای قابل توجه است. در نتیجه استفاده از آن به جهت تدریس تاریخ ایران از دوره صفویه یا برای مطالعه‌ی آزاد، بسیار ارزشمند و روشنگر است. تقریبا هیچ اثر دیگری در همین موضوع یا سطح به نگارش درنیامده که بتواند ساختار و محتوایی کاملا مطابق با سطح علمی و دانشگاهی داشته باشد و "نخستین رویارویی های اندیشه گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب" از این جهت یک اثر ویژه است. دکتر "عبدالهادی حائری" در پژوهش پیش رو معتقد است که پس از دوران روشنگری اروپا، به ویژه در اوایل قرن نوزدهم، جهان ناگزیر با فرهنگ بورژوازی غرب که دارای دو رویکرد قدرتمند و تهاجمی بود، مواجه شد. این محقق به بررسی چگونگی مواجهه‌ی ایران با دو فرآیند بیان شده در این کتاب پرداخته است و دیدگاه‌های اصلاگران و متفکران ایرانی در رابطه با دو رویکرد تمدن بورژوازی غرب را زیر ذره بین می‎برد. دکتر "عبدالهادی حائری" در بخش آغازین کتاب، مروری اجمالی بر مسیرهای تمدن بورژوازی غرب ارائه می‌دهد. وی سپس در بخش دوم اثر، مواجهه‌ی ایران را با تمدن غرب در دوره‌های مختلف تاریخی و از جهات مختلف بررسی می‌کند و در این بررسی، موضوع عنوان شده را تا پایان عصر صفویه، در قرن دوازدهم الی هجدهم، در نخستین مقابله‌های ایران با سیاست‌های استعماری از جانب بورژوازی اروپا و با نگاه به اندیشه‎ی متفکران ایرانی، تجزیه و تحلیل می‎نماید.

در این‌ کتاب‌ نخست‌ مؤلّف‌ چکیده‌ای‌ از جغرافیای‌ پیش‌ از اسلام‌ را به‌ منظورمقایسه‌ با جهان‌ بعد از اسلام‌ ارائه‌ کرده‌ و به‌ ارزیابی‌ نیروی‌ ذاتی‌ و توان‌ایدئولوژی‌ و فرهنگ‌ اسلامی‌ پرداخته‌ است‌. وی‌ سپس‌ مقوله‌هایی‌ چون‌مسجد، مدرسه‌، کتابخانه‌، مراکز علمی‌، رصدخانه‌، بیمارستان‌... و نیز بافت‌شهرهای‌ اسلامی‌، نفوذ بینش‌ اسلامی‌، بوم‌شناسی‌، نهاد وقف‌ به‌ منزله‌ یک‌ اهرم عمرانی‌ و فراگیری‌ِ هنر اسلامی‌ را مورد توجّه‌ قرار داده‌ است‌. در پایان‌، فراز ونشیب‌ و شدّت‌ و ضعف‌، توان‌ بینش‌ اسلامی‌ در خلق‌ پدیده‌های‌ جغرافیایی‌ وپی‌ جویی‌ِ علل‌ و عوامل‌ آن‌ به‌ طور گذرا مورد بررسی‌ قرار گرفته‌ است‌.

فارابی در «رسالة الجمع بین رأیی الحکمین» که در این کتاب ترجمه شده، می‌خواست ثابت کند مبانی فلسفی افلاطون و ارسطو یکی بوده و اختلاف کلی بین این دو وجود نداشته است. فارابی در این کتاب متأثر از فلسفه اسکندرانی بوده است. اهمیت این رساله افزون بر شخصیت علمی مؤلف، آن است که بر اصول کلی فلسفه مشتمل است و کمتر مسئله اصلی و مهم فلسفی در آن فروگذار شده است و دیگر اینکه بیشتر مسائل مورد اختلاف بین فلاسفه اشراق و مشاء به گونه اجمال در آن مشخص گردیده است. مطالب در این رساله به سبک خاصی بیان شده که با مبانی مورد قبول در فلسفه روز چندان تفاوتی ندارد.

فلسفه از جمله علوم اصیل ایران است و طبق احتمالاتی که به نظر بعضی رسیده فلسفه یونان از ایران سرچشمه گرفته است. بنابراین مبدأ و منشأ فلسفه شرق و غرب خواهد بود. از بزرگ‌ترین فیلسوفان ایرانی بی‌شک ملا صدرا است. او تنها نابغه ایرانی نیست بلکه نابغه بشریت است و تاکنون هیچ فکری به جامعیت فکر او به وجود نیامده و اگر هم وجود داشته اثر جامعی از آنان در دست نیست. روش تحقیق او نقادی است. صدرالدین نقاد آراء و عقاید است و پیرو و مقلد هیچ دسته و شخصی نیست و با آنکه قلم بطلان روی هیچ فکری نکشیده و نام همه کسی را با تجلیل و عظمت یاد کرده و در برابر هر یک از دانشمندان کمال خضوع و فروتنی را داشته است، با این حال با محدودیت‌های فکری در هر موردی مبارزه می‌نموده است. در این کتاب مبحث زمان، مکان، جسم و مذهب تحقق واقعی، ذهنی، شعوری و حسی و وحدت وجود از دیدگاه ملاصدرا تبیین شده است.