طنز یکی از فروع ادبیات انتقادی و اجتماعی است که در ادبیات کهن فارسی، به عنوان نوع ادبی مستقل شناخته نشده و حدود مشخصی با دیگر مضامین انتقادی و خندهآمیز چون هجو و هزل و مطایبه نداشته است. و از واژه طنز، اغلب معنی لغوی آن یعنی مسخرهکردن و طعنهزدن مدنظر شاعران و نویسندگان بوده است ولی معنی امروزی آن، که جنبه انتقاد غیرمستقیم اجتماعی با چاشنی خنده، که بُعد تعلیمی و اصلاحطلبی و آموزندگی آن مراد است از واژه satire اروپایی اخذ شده است که در حقیقت اعتراضی است بر مشکلات و نابسامانیها و بیرسمیها که در یک جامعه وجود دارد و گویی جامعه و مسئولان امر نمیخواهند این اعتراضها را مستقیم و بیپرده بشنوند و گاه وجدان بیدار و ضمیر آگاه شاعران و نویسندگان با بزرگنمایی و نمایانتر جلوهدادن جهات زشت و منفی و معایب و نواقص پدیدهها و روابط حاکم در حیات اجتماعی، در صدد تذکر، اصلاح و رفع آنها بر میآیند که اوج آن در آثار شاعران و نویسندگان دوره مشروطیت میتوان مشاهده کرد. در این مقاله ضمن ارائه تعریف و تحلیل طنز و فروغ آن به جلوهها و شگردهای شکلگیری طنز اشاره شده است.
موضوع کتاب شرح حالی است مختصر از زندگانی دعبل خزاعی شاعر هجوسرا که با سلاح برنده و آتشین لسان خویش پایه های حکومت ابن عباس را به لرزه در آورد و موجبات بیداری مردم آن دوران را سبب گردید. در رثای اهل بیت و اعلام مظلومیت و ظلم و جور وارد بر آنها از هیچ کوششی دریغ ننمود و چکامه های آتشین خود را می سرود. نمونه واضح آن سرودن تائیه در حضور اما جواد (ع) و سمبل ستم "مامون عباسی" است. شعر او با دیگر شاعران فرقی اساسی داشت و برای خلفا و پادشاهان و امرا می سرائید اما همینکه از آنها حرکتی زشت و ناپسند بر علیه اهل بیت می دید با تمام جرات آنها را هجو می کرد. ویژگی خاص دعبل بکار بردن کلماتی است که اعراب بادیه نشین در تکلم روزمره خویش در آن زمان بکار می برده اند و اشعار دعبل موجبات حفظ و نگهداری بسیاری از لغات عرب آن دوران را سبب شد.
کتاب چگونه فکاهی نویس شدم تالیف لئونید لنچ در مورد سرگذشت او و مسیر نویسندگی اوست از زبان خودش. کتاب در سال 1352 توسط حبیبیان ترجمه و در انتشارات توپ منتشر شده است
یکی از گستردهترین و غنیترین موضوعات ادب فارسی عرفان و تصوف اسلامی است که در قرن پنجم با سنایی غزنوی وارد شعر و ادب شد و با شاعران سترگ و عارفی چون نظامی، عطار و عراقی ادامه یافت و با مولانا به اوج و تکامل رسید به طوری که مثنوی شریف مولانا را میتوان قله تحقق عرفان و تصوف اسلامی به همه راز و رمزهایش دانست چرا که این کتاب به منزله چراغ هدایت و شریعت، راهنمای سالکان در جاده طریقت میباشد.
حکیم نظامی گنجوی با خلق خمسه در موضوعات گوناگون از جمله منظومههای «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون» به عنوان شاهکار داستانهای عاشقانه ادب فارسی و منظومه «اسکندرنامه» از بهترین داستانهای حماسی و منظومه «هفت پیکر» بزرگترین داستانتاریخی، توانایی و استعداد شاعری خود را در سرودن انواع موضوعات ادبی نشان داده است و در کنار اینها منظومه «مخزنالاسرار» که معرف جنبه عرفانی و اخلاقی و حالات روحانی و معنوی شاعر است و رگههایی از طیقت عارفانه و مقامات یقین، توجه به دل و خلوت و عشق و معرفت و دیگر راز و رمزهای صوفیانه شاعر دیده میشود همگی حاکی از زهد و معرفت و عرفان نظامی میباشد.