کتابخانه مجازی ادبیات

بوستان، همتای جاودانه‌ی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومه‌ی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامه‌ی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هم‌مانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قاره‌ی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتب‌خانه‌ها و سپس در عصر جدید در آموزشگاه‌ها و مدارس عالی و دانشکده‌ها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که می‌دهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.

نویسنده در این کتاب کوشیده در ادبیات این مرزوبوم، آسیب‌شناسی سیاسی کند یا به‌نوعی فرهنگ‌شناسی سیاسی کرده است. در واقع این نوشتار در پی بازشناسی فرهنگ سیاسی ایران از راه بررسی ادبیات فارسی است. ادبیات هر ملت آیینه‌ای است که در آن می‌توان نیک و بد، اندیشه و آرمان و گوارا و ناگواری را که بر آن ملت رفته است، به تماشا نشست. چند پرسشی که کانون جستارهای این کتاب بوده از این قرار است: مهم‌ترین مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی ایران در ادبیات فارسی چیست؟ آیا این عناصر با توسعه سیاسی سازگاری دارند؟ کدام یک از شرایط و اوضاع سیاسی ـ اجتماعی و تاریخی ایران، در شکل‌گیری اینگونه فرهنگ سیاسی نقش اصلی را دارا بوده است؟ برای یافتن پاسخ به این پرسش‌ها، به جستجو در دو حوزه ادبیات عامیانه و ادبیات رسمی پرداخته شده است.

مسائل و مشکلات پدیدار شده در جریان نهضت مشروطه بی‌شمار است ولی یکی از مهم‌ترین و خطرناکترین جریانات سیاسی این دوره قرارداد 1919 بود که در 18 مرداد 1298 هـ.ش بوسیله وثوق‌الدوله نخست وزیر وقت سلطنت احمدشاه بسته شد. بر طبق این قرارداد ننگین، ایران مستعمره انگلیس تلقی می‌شد و استقلال ایران و آزادی و اختیار ایرانیان در داشتن هر گونه روابط مستقیم با سایر دولت‌ها به زیر سوال می‌رفت، خوشبختانه به محض نشر این قرارداد در جراید، جمعی از مردم آزادیخواه با تشکیل جلسات و پخش شب‌نامه‌ها به مخالفت برخاستند که در رأس آنها مرحوم میرزا یحیی دولت‌آبادی بود که بر اثر نطق مهیج او در باغ گلستان، با حضور احمدشاه قاجار و جمعی از نمایندگان طبقات مختلف و اعضاء مجلس مؤسسان این قرارداد لغو شد. این واکنش‌ها در حیات ادبی کشور تأثیر و انعکاس وسیعی یافت و بسیاری از نویسندگان و شعرا به گروه آزادی‌خواهان پیوستند، که در این مجموعه به بررسی مبارزات قلمی این بزرگان می‌نشینیم.