در هفتاد سال اخیر با کوشش محققان، بطلان بسیاری از افسانههای مربوط به زندگی فردوسی و آفرینش شاهنامه روشن شده است. از آن جمله افسانه فردوسی و محمود است که در تذکرهها و مقدمههای شاهنامه تکرار شده و مضمون آن در اشعار به صورت تقابل حق و باطل درآمده و حتی در ادبیات جهانی بازتاب وسیعی یافته است. اگر چه بطلان این افسانه باجمال به ثبوت رسیده اما هنوز نکات مبهمی در آن هست که رفع ابهام از آنها شاید بتواند نکاتی از وضع فرهنگی و اجتماعی عصر فردوسی را نیز روشن نماید.
ویژگی اصلی این پژوهش، کنکاش باستانشناسانه و روانشناسانه دربارهی شخصیتها و فضای اجتماعی و سیاسی داستانهای "شاهنامه" است. به باور نگارنده: "شاهنامه دارای دو بخش است که به طور کامل با هم تفاوت دارند. ویژگیهای ساختی، زبان شناسی، جهانبینی و مانند اینها در هر دو بخش چنان ناهماهنگ و ناهمخوانند که میتوان گفت دارای دو اندیشه، دو استعداد، و دو پسند جداگانه و نایکدستاند. برای نمونه در یک بخش سستی و ناپایداری جهان، بنیان جهانبینی است و در بخش دیگر آزپرستی و زیادهخواهی اساس جهانبینی است و در بخش دیگر آزپرستی و زیادهخواهی اساس جهانبینی نویسنده را میسازد؛ ..... بر این اساس میتوان شاهنامه را بر دو بخش جداگانه بخشبندی کرد بخش نخست از آغاز شاهنامه تا پایان شاهنشاهی (= امپراتوری) کیخسرو به همراه داستان رستم و اسفندیار است که شاهنامهی اصلی نامیده میشود و بخش دوم از آغاز پادشاهی لهراسب تا پایان شاهنامه (بدون داستان رستم و اسفندیار) است که آن را شاهنامه افزوده نام نهادهایم. شاهنامهی افزوده نوشتهی فردوسی است؛ اما شاهنامهی اصلی نویسندهی دیگری دارد که باید برای یافتن نامش در تاریخ و تاریخ ادبیات کاوش کرد. کتابی که پیش رو دارید کوشیده تا این نظر را که کل شاهنامه نوشتهی یک تن نیست به اثبات برساند".
مرصاد العباد نجم الدین رازی بی تردید یکی از متنهای ارزنده زبان فارسی است.این کتاب یادگار جاویدان یکی از پرآشوبترین ادوار تاریخ ایران است. یادگار قرنی است که با کاهش نفوذ خلافت بغداد کم کم جاذبه زبان عربی هم کاهش یافت و زبان پارسی به صورت رایجترین زبان تالیف و تصنیف در ایران و کشورهای مجاور در آمد. مرصاد العباد داستان دلکش و بهم پیوسته سرگذشت آدمی از آفرینش تا بازگشت ابدی است. و در سراسر آن مولف هدف از آفرینش و زندگی انسان را دریافت معرفت الهی و وصول به حضرت او میداند. در مقدمه کتاب مرصاد العباد به عنوان تصویری از روحیه مردم ایران در برابر حمله مغول، و کشت و کشتار آن قوم، هم سوگنامه جاندار جانسوز جاودانی است، و هم برای محققان تاریخ آن سالها نکتههای نادری در بر دارد. نغزترین و گیراترین بخش کتاب "داستان آفرینش آدم" است در فصلهای چهارم و پنجم از باب دوم. و آن در واقع شعر عالی منثوری است که از خداپرستی عاشقانه عرفانی مایه گرفته است، و ارزش آن را دارد که بارها خوانده شود. آخرین قسمت کتاب (باب پنجم) هم برای شناخت وضع و حال طبقات مختلف جامعه آن روز از پادشاه و وزیر و مفتی و واعظ و بازرگان و دهقان و کشاورز نکات ارزندهای دارد که مورد استفاده پژوهندگان تاریخ تمدن آن عصر تواند بود
«مرصاد العباد» نجمالدین رازی که نام مؤلف خود را در زبان و ادب فارسی و عرفان ایرانی بلندآوازه کرده، بیتردید یکی از متنهای ارزنده زبان فارسی است. این کتاب یادگار جاویدان یکی از پرآشوبترین ادوار تاریخ ایران است که به علت اوج اعتلای فرهنگ اسلامی ایران و کثرت کینهها و بحثهای فکری میان فرق مختلف و جنگهای داخلی و بالاخره هجوم و چیرگی تتار، و فراهم شدن موجبات انقراض خلافت بغداد، اهمیت خاصی دارد که اثر آن همه در لابلای مرصاد العباد منعکس است. این کتاب دربرگیرنده گزیدهای از این کتاب است که در برگزیدن مطالب کوشش شده تا نکتههای ادبی و تاریخی و اجتماعی اصل کتاب در دسترس خواننده قرار گیرد و روش این بوده که ضمن حفظ استخوانبندی اصلی کتاب، آنچه جاذبه کمتری داشت یا مورد درک و پسند همه گروههای خوانندگان امروز نمیتوانست باشد، کنار گذاشته شده است.