بهاءالدّين محمّد (يا احمد) مشهور به سلطان ولد، فرزند بزرگ مولانا جلال الدّين محمّد بلخي عارف بزرگوار و سراينده مثنوي معنوي است. سلطان ولد بين سالهاي 620 تا 623 (و به تصريح جامي در نفحات الانس در سال 623) هجري قمري ديده به جهان گشود و در سال 712 هجري قمري چشم از جهان فرو بست. چنانكه سلطان ولد، خود، گفته است، هدف وي در سرودن يا تصنيف آثارش پيروي از مولانا بوده تا همچون مريدي خالص و صميمي تا آنجا كه ممكن باشد بر راه مرشد خويش برود. روي همين اصل ابتدا مثنوي ولدنامه و سپس ربابنامه را سروده است. استاد همايي نوشتهاند كه گويي ولد به ساختن مثنوي آشنا نبوده و هر قدر پيش آمده نيرو گرفته و قويتر گشته است. صحّت اين نظريّه را از مقايسه ولدنامه و ربابنامه ميتوان دريافت زيرا كه ربابنامه از لحاظ جوهر شعري و نوع بيان بي گمان از ولدنامه پختهتر و عارفانهتر و از جهت ادبي فصيحتر است امّا با اين همه، در مقام مقايسه با مثنوي مولانا البته شكوه خويش را تا حدودي از دست ميدهد. اين امر به بدين سبب است كه هرگاه از سلطان ولد و اشعارش سخني به ميان ميآيد، بيدرنگ ذهن آدمي او را با پدرش مولانا – كه اقيانوسي از معارف و آگاهي هاست – مقايسه ميكند و نتيجه نيز كاملاً آشكار است.
مجموعه حاضر مشتمل بر مقالاتی از نگارنده درباره راز سعادت و جاودانگی انسان است که عمدتا بهرهگیری از مطالب علمی، دینی و ادبی نگاشته شدهاند .برخی از مقالات از این قرارند" :در مقوله شناخت"، "بار امانت"، "راز هستی"، "علم آزاد و علم در بند"، "غم زبان"، "پرواز به ابدیت"، "غم عشق "و "انسانم آرزو است ."مقالات یاد شده از سال 1370به بعد به تدریج در روزنامه اطلاعات چاپ شده است .
این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.
معارف به زبان فارسی، اثر بهاء الدین محمد، فرزند مولانا جلال الدین رومی، مشهور به سلطان ولد است. وی همچنان که در طریقت، پیرو پدرش بود، در روش ارشاد و تالیف نیز از پدر تقلید کرده است؛ هم دیوان غزل و رباعی به تقلید از دیوان شمس دارد و هم "معارف" را به نثر، در تقلید از "فیه ما فیه" نوشته است. کتاب مشتمل بر یک مقدمه و 54 فصل است. مولف، در فصول کتاب، از موضوعاتی همچون، اصل بودن عمل، معنی معراج، نزدیک تر بودن علم به عمل در مقایسه با افعال و اعمال بدنی، حقیقت عمل، برگزیده حق بودن اولیاء ...... سخن گفته است. کتاب توسط نجیب مایل هروی تصحیح و تحقیق شده است. وی، در مقدمه خویش از طریقه مولویه و زندگی و آثار سلطان ولد و نسخههای کتاب سخن گفته است