عنصرالمعالی کیکاوس بن اسکندربن قابوس بن وشمگیر بن زیار از امیران دانشمند و ادیبان توانا و نویسندگان چیرهدست خاندان زیادی است. زیاریان خاندانی بودند که از آخرین سالهای دهه دوم قرن چهارم هجری تا واپسین سالهای دهه هشتم قرن پنجم هجری در شمال ایران، یعمی در نواحی گرگان، طبرستان، رویان، قومس (شهرهای دامغان، شاهرود، بسطام، سمنان فعلی) و ری، سلطنت و امارت داشتهاند. عنصرالمعالی کیکاوس (نویسنده قابوسنامه) داماد سلطان محمود غزنوی بود. این امیرزیاری در گرگان و طبرستان حکومتی محدود داشته است. عنصرالمعالی از زمره شخصیتهای حکیم و دانشمندی به شمار میرود که میتوان گفت در تاریخ ادبیات ایران، کمنظیر است. چنین گوید جمع کننده این کتاب پندها، الامیر عنصرالمعالی کیکاوس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر، با فرزند خویش گیلان شاه.
مقالات این شماره بدین ترتیب است: شرح احوال، آثار و آراء خواجه عبدالخالق غجدوانی/ کامل جان رحیماف؛ خوانش، مقایسه و تحلیل متن هفت قباله نکاح از ورامین (بخش اول)/ سلیم سلیمی مؤید؛ منابع یونانی درباره ایران هخامنشی/ ماریا بروسیوس؛ معرفی نسخه خطی تذکر میرالهی/ عبدالحق؛ پژوهش در احوال صهبا، کتیبههای آرامگاه و سنگ مزارش/ زهرا حبیبی؛ آموزش دستور زبان آرامی کتاب مقدس (بخش 5)؛ و معرفی کتاب.
قابوسنامه یکی از آثار ارجمند زبان فارسی در قرن پنجم هجری است. به همان اندازه که وسعت معلومات نویسنده در رشتههای گوناگون خواننده را به اعجاب میافکند، صداقت و صراحت گفتارش در دل اثر میگذارد و نیز ژرفبینیها و نکتهسنجیهای خردمندانه وی و حکایات و روایات آموزندهای که گاه به مناسبتی در بعضی ابواب میآورد، همه خواندنی و آموختنی و بهخاطر سپردنی است. نویسنده این کتاب امیر عنصرالمعالی که دختر سلطان محمود غزنوی همسرش بوده، از او پسری به نام «گیلانشاه» داشته است و این کتاب را در 44 باب برای پسر خود، گیلانشاه نوشته و خواسته بدین وسیله حاصل تجربیات خود را در اختیار فرزندش بگذارد و او را راهنمایی کند و مسائل مختلف زندگانی و هنرها و پیشههای گوناگون آن زمان را بدو بیاموزد.
این کتاب حاوی اطلاعات جالبی درباره برخی آثار باستانی لرستان از جمله پل «شاپوری پل کشکان»، «پل دختر»، پل «گاومیشان»، قلعه خرم آباد، عمارت صخره ای «کبکان»، دژ تاریخی «مُنگره» و ... است و اشاره مؤلف به فروش اشیای عتیقه نیز جالب است؛ زیرا متوجه می شویم متجاوز از ۱۰۰ سال پیش غارت آثار باستانی لرستان شروع شده که متأسفانه هنوز هم ادامه دارد هر چند در مقیاس کمتری. لرستان یکی از مناطق باستانی ایران است که در چند هزار سال گذشته، همواره شاهد تمدن های درخشانی بوده است، آثار دهات، شهرها، جاده ها، پل ها و دژهای باستانی، همه گواه بر این مدعاست، اما با این حال، لرستان هنوز ناشناخته مانده و مسلم است شناخت آن و یا هر منطقه دیگر از این سرزمین پهناور، نیاز به مطالعه همه جانبه و همکاری متخصصین رشته های مختلفی چون باستان شناسی، تاریخ، مردم شناسی، جامعه شناسی، جغرافیا و ... دارد. چنان که باستان شناسان و مورخین می توانند از طریق حفاری و بررسی اسناد و مدارک به چگونگی روند تغییر و تحولات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و دینی کشورمان پی ببرند، در این رابطه، مطالعات مردم شناسی و جامعه شناسی برای شناخت اوضاع کنونی لرستان و برنامه ریزی های آینده ضروری است، چرا که هم اکنون شاهد تغییر و تحولات بزرگی در زمینه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و دینی و ... هستیم و در مجموع می توان گفت که لرستان وارد عصر جدیدی شده که در مقایسه با یک قرن پیش کاملاً متفاوت است. تاکنون مطالعات باستان شناسی به طور بسیار محدود، فقط در چند محل صورت گرفته است، که در این میان، اطلاعات قابل ملاحظه ای درباره دوره پیش از تاریخ کسب کرده ایم، با این حال، هنوز مطالعات عمیق و گسترده ای در زمینه دوره تاریخی صورت نگرفته و آثار باستانی مربوط به عیلامیان، کاسیت ها، مادها، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان، ساسانیان و دوره اسلامی که پیشینه تاریخی ما را تشکیل می دهند در انتظار کاوش و بررسی مانده اند، از طرفی مطالعات تاریخی به ویژه از آغاز دوره اسلامی به نسبت شواهد و مدارک موجود از قبیل کتاب ها، احکام، قباله ها، وقف نامه ها و سنگ نبشته های گورستان ها دقیقاً بررسی نشده اند. این رساله به وسیله یکی از مأموران قاجار تحت عنوان جغرافیای لرستان در سال ۱۳۰۰ ق. و گویا به فرمان ناصرالدین شاه نگاشته شده است. اصل رساله در کتابخانه ملی نگهداری می شود و چاپ فعلی از روی همین نسخه است.
اهمیت فرهنگهای لغت و اصطلاحات در تقویت مبانی زبان ملی و غنای آن بر کسی پوشیده نیست. این فرهنگ در دو نسخه خطی متعلق به مصحح چهار اصطلاح دارد که در نسخ خطی و چاپی این کتاب دیده نمیشود و همچنین در این چاپ 124 اصطلاح آمده که نسبت به تصحیح محمود کتیرایی، 16 اصطلاح اضافی را داراست. این کتاب افزون بر فرهنگ اصطلاحات، بیانکننده بسیاری از رفتار و کردار و روابط افراد مختلف اجتماع است و یکی از منابع شناخت فرهنگ ملی محسوب میشود. این کتاب کوچک تاکنون به نُه اسم و به نفر نسبت داده شده است: میرزا آقا، میرزا حبیبالله لشکرنویس، شریعتمدار تبریزی.