کتاب مفتاح المطالب، تألیف احمد بن عبدالله الجمال، ساکن لالوچندان، واقع در قصبه پرسرور [حاشیه سیالکوت پاکستان]، در اوایل سده دوازدهم ق، نوشته شده است. نسخه خطی این متن در مجموعه آذر، محفوظ در کتابخانه دانشگاه پنجاب نگهداری می شود. این کتاب شامل نامهها، فرمانها، مراسلات، اداب نامهنگاری و غیره است و در اینجا بخشهایی از آن که مربوط به نکتههایی در مسائل کتابت و لوازم کتابت میباشد، از جمله: کاغذ، مرکب و قلم مناسب و همچنین اعتقادات رایج در امر کتابت و نیز آداب مربوط به نامنگاری نقل میشود.
در گذشته نه چندان دور، چاپ یکی ااز اهداف کتابت نسخه بوده است و بیشک در میان مجموعههای گوناگون نسخههای خطی فارسی و عربی در ایران و جهان میتوان نسخه هایی را یافت که برای چاپ کتابت شدهاند، از جمله در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران چند نسخه چنین هستند که به ترتیب تاریخ کتابت به صورتی است که در این مقاله بیان شده است.
از جمله اسناد متبین و متمایز به جهت بصری در زمان سالف اسناد متعلق به مقربالخاقان میرزاحسنعلی خان نائینی است که به عنوان منشیباشی و مستوفی سرکاری (سلطنتی/ درباری) از اجزای حکومتی شاهزاده ظلالسلطان (مسعود میرزا) بوده است. این اسناد در حال حاضر در مجموعه نگارنده (ع. ابراهیمی) محفوظ میباشد و در آنها میتوان به تصویر نگارههای ایرانی که در این اسناد موجود است اشاره کرد که اهمیت این اسناد را به جهت سیر تاریخی و طبقهبندی آنها در آبنقشهای سفارش ایران بر کاغذ فرنگی مضاعف مینماید. بر مبنای محکم علمی میتوان گفت استخراج آبنقش (واترمارک)، به جز روش دستی که با مشکلات فراوانی همراه میباشد، چنان که شایسته است از نظر کیفیت تصویر تاکنون دقت لازم را نداشته است، لذا با استفاده از فرآیند نرمافزاری این امکان فراهم میشود که حساسیتهای موجود در آب نقش به بالاترین حد ممکن رسیده و موجبات تطبیق با اصل طراحی آن فراهم گردد.
این کتاب که گوشهای از نفوذ عمیق سعدی را در یکی از وسیعترین و پرجمعیتترین مناطق جهان اسلام ـ شبه قاره ـ نشان میدهد، این اهمیت را برای ایرانیان دارد که گواهی بر تأثیر فرهنگ اسلامی آنان و زبان و ادب فارسی است در کشورهای همسایه و مشتمل است بر فهرستی از چاپهای فراوان آثار یک ادیب و شاعر صاحبدل ایرانی در شبه قاره و نیز آثار دیگران در پیرامون آنها. با مقایسه میان این چاپها و چاپهای آثار سعدی در ایران، نمایان میشود که طبع آثار سعدی در شبهقاره بسیار پیشر از موطن اصلی او آغاز شده است.
در این کتاب به این پنج موضوع پرداخته شده است: جهان اسلام: از دوران دستنویسها تا عصر چاپ، رواج چاپ در شبه قاره و آغاز چاپ آثار فارسی، آغاز چاپ سنگی و رونق چاپ آثار فارسی، انحطاط چاپ فارسی، سیری کوتاه در فهرستنویسی کتابهای فارسی.