دانشنامه حکیم میسری، قدیمترین متن فارسی در علم پزشکی است که میان سالهای 367-370 ق در بحر هزج سروده شده است. شادروان محمد قزوینی(1256-1328) این مقاله را به درخواست علی اصغر حکمت، معاون وقت وزارت معارف و اوقاف، نوشته است و در آن به برخی از جنبههای ادبی و تاریخی دانشنامه اشاره کرده است. اصل این مقاله که برای نخستینبار در اینجا منتشر میشود در جزو اوراق متعلق به مرحوم علامه قزوینی در سازمان اسناد ملی ایران نگهداری میشود. نسخه خطی دانشنامه از جمله نسخههای فارسی کتابخانه ملی پاریس است که در سنه 852 ق کتابت شده است. درباره مؤلف منظومه اطلاعی به دست نیامده است، براساس آنچه از ابیات منظومه برمیآید، وی در وقت تألیف متجاوز از 46 سال داشته و سرودن این منظومه را در ماه شوار سنه 367 ق شروع و در سنه 370 ق به پایان برده است. ویژگیهای سبکشناسی این منظومه نیز قدم تاریخ آن را تأیید میکند. نام ممدوح مؤلف که این منظومه به نام او تألیف شده است به روشنی معلوم نیست، همینقدر معلوم است که در سنوات 267 ـ370 ق که تاریخ تألیف کتاب است دارای لقب «ناصر الدوله» و عنوان «سپه سالار» بوده است. به عقیده قزوینی وی ابو الحسن محمد بن ابراهیم بن سیمجور، سپهسالار سامانیان و والی خراسان و قهستان و هرات، در سالهای 347 تا 378 ق است که از نوع بن منصور سامانی(365-387 ق) در همان اوایل سلطنت وی لقب ناصر الدوله داشته است.
این کتاب ترجمه مقاله های دانشنامه مخلّص فلسفه و فیلسوفان غرب در باب فیلسوفان یونان و روم است که توسط امیر جلال الدین اعلم است ترجمه و در سال 1378 منتشر شده است.
جلد دوم این کتاب نیز با عنوان دانش پزشکی شامل 8 فصل با عناوین بهداشت روانی، فرا روانشناسی، مهندسی پزشکی، اختراعات، تاریخ مختصر عصر، سرگذشت ریاضیات، تاریخچه کامپیوتر و آموزش و پرورش در ایران و جهان است.علوم و هنرهای امروزی میراث مشترک بشریت هستند که طی قرنها به این صورت به ما رسیدهاند. آگاهی از تاریخچۀ علوم و هنرها و آشنایی با سیر پیشرفتها و ناکامیها در راه تکامل آنها میتواند برای انسانها تجربههای فراوانی به دنبال داشته باشد؛ چرا که تاریخ علم نه تنها موفقیتها و شکستها، بلکه علل و عوامل موثر در هریک را نیز مینمایاند. نگارنده در مجموعۀ حاضر به بیان تاریخ و سیر تحولات برخی رشتههای علوم نظیر باستانشناسی، زمینشناسی، فیزیک، شیمی و پزشکی و برخی موضوعات هنری و اختراعات میپردازد.
این کتاب از منابع معتبر در تاریخ مغول است؛ زیرا مؤلف آن سالها در دربار ارغون و هولاکو و پسرانش اباقا و تگودار، صاحب منصب و شاهد بسیاری از رخدادهای آن دوره بوده و برخی حوادث گذشته را نیز از شاهدان آنها و از خاندان خود که از درباریان خوارزمشاهیان و مغولان بودهاند، شنیده بوده است. این کتاب افزون بر اهمیت تاریخی، از لحاظ ادبی نیز بسیار مهم است و نمونهای برجسته از نثر فنی، مصنوع و فاخر دبیرانه پارسی در سده هفتم قمری به شمار میرود. جوینی این کتاب را حدود سال 650 قمری و شاید در 651 آغاز کرده و به سبب آنکه سالیانی چند پیوسته در سفر به مغولستان و بازگشت از آن دیار به ایران بوده است، این کار به کندی پیش رفته و در سال 658 قمری، یعنی دو سال بعد از گشوده شدن بغداد به دست هولاکو و استقرارش در ایران به انجام رسانیده است. جلد اول این کتاب شامل تاریخ چنگیز و فتوحات او، دوران سلطنت اوگتای قاآن و سلطنت گیوکخان؛ جلد دوم شامل تاریخ خوارزمشاهیان و قراختائیان، گورخانیان و سرگذشت حکام و شحنگان مغول در عهد اوگتای قاآن تا ورود هولاکو؛ و جلد سوم شامل تاریخ منکوقاآن و تفصیل حمله هولاکو به ایران، قلع و قمع اسماعیلیه و تاریخ ملوک اسماعیلیه الموت و شرح مذهب اسماعیلیان تا انقراضشان است.
این کتاب از منابع معتبر در تاریخ مغول است؛ زیرا مؤلف آن سالها در دربار ارغون و هولاکو و پسرانش اباقا و تگودار، صاحب منصب و شاهد بسیاری از رخدادهای آن دوره بوده و برخی حوادث گذشته را نیز از شاهدان آنها و از خاندان خود که از درباریان خوارزمشاهیان و مغولان بودهاند، شنیده بوده است. این کتاب افزون بر اهمیت تاریخی، از لحاظ ادبی نیز بسیار مهم است و نمونهای برجسته از نثر فنی، مصنوع و فاخر دبیرانه پارسی در سده هفتم قمری به شمار میرود. جوینی این کتاب را حدود سال 650 قمری و شاید در 651 آغاز کرده و به سبب آنکه سالیانی چند پیوسته در سفر به مغولستان و بازگشت از آن دیار به ایران بوده است، این کار به کندی پیش رفته و در سال 658 قمری، یعنی دو سال بعد از گشوده شدن بغداد به دست هولاکو و استقرارش در ایران به انجام رسانیده است. جلد اول این کتاب شامل تاریخ چنگیز و فتوحات او، دوران سلطنت اوگتای قاآن و سلطنت گیوکخان؛ جلد دوم شامل تاریخ خوارزمشاهیان و قراختائیان، گورخانیان و سرگذشت حکام و شحنگان مغول در عهد اوگتای قاآن تا ورود هولاکو؛ و جلد سوم شامل تاریخ منکوقاآن و تفصیل حمله هولاکو به ایران، قلع و قمع اسماعیلیه و تاریخ ملوک اسماعیلیه الموت و شرح مذهب اسماعیلیان تا انقراضشان است.