کتابخانه مجازی ادبیات

بوستان، همتای جاودانه‌ی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومه‌ی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامه‌ی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هم‌مانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قاره‌ی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتب‌خانه‌ها و سپس در عصر جدید در آموزشگاه‌ها و مدارس عالی و دانشکده‌ها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که می‌دهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.

ویژگی اصلی این پژوهش، کنکاش باستان‌شناسانه و روان‌شناسانه درباره‌ی شخصیت‌ها و فضای اجتماعی و سیاسی داستان‌های "شاهنامه" است. به باور نگارنده: "شاهنامه دارای دو بخش است که به طور کامل با هم تفاوت دارند. ویژگی‌های ساختی، زبان شناسی، جهان‌بینی و مانند این‌ها در هر دو بخش چنان ناهماهنگ و ناهمخوانند که می‌توان گفت دارای دو اندیشه، دو استعداد، و دو پسند جداگانه و نایکدست‌اند. برای نمونه در یک بخش سستی و ناپایداری جهان، بنیان جهان‌بینی است و در بخش دیگر آزپرستی و زیاده‌خواهی اساس جهان‌بینی است و در بخش دیگر آزپرستی و زیاده‌خواهی اساس جهان‌بینی نویسنده را می‌سازد؛ ..... بر این اساس می‌توان شاهنامه را بر دو بخش جداگانه بخش‌بندی کرد بخش نخست از آغاز شاهنامه تا پایان شاهنشاهی (= امپراتوری) کیخسرو به همراه داستان رستم و اسفندیار است که شاهنامه‌ی اصلی نامیده می‌شود و بخش دوم از آغاز پادشاهی لهراسب تا پایان شاهنامه (بدون داستان رستم و اسفندیار) است که آن را شاهنامه افزوده نام نهاده‌ایم. شاهنامه‌ی افزوده نوشته‌ی فردوسی است؛ اما شاهنامه‌ی اصلی نویسنده‌ی دیگری دارد که باید برای یافتن نامش در تاریخ و تاریخ ادبیات کاوش کرد. کتابی که پیش رو دارید کوشیده تا این نظر را که کل شاهنامه نوشته‌ی یک تن نیست به اثبات برساند".

حرفهای تازه گفتارهایی است در زمینه های وزن و قافیه فارسی و زبانشناسی فارسی و افسانه نویسی. این گفتارها را میتوان به پنج تقسیم کرد: 1. گفتارهایی که در آنها مباحثی جدید برای اولین بار مطرح گشته است مانند ماضیهای نقلی، فارسی مودبانه، بررسی علمی قافیه شهر فارسی، نامهای خاص و نظریه اطلاع، افسانه نویسی، آهنگ در فارسی، نقشهای تکیه در فارسی و اوزان نوحه ها. 2. گفتارهایی که در آنها بعضی نظرات دانشمندان چه معاصر و چه قدیم که نادرست می نمود، به ویژه در وزن شهر، مورد تحقیق و ارزیابی قرار گرفته و پس از مشخص شدن نادرستی با شیوه ای علمی رد و حقیقت آشکار شده است. 3. گفتارهایی است درباره مطالبی که قبلا مورد تفحص و بررسی دیگران قرار گرفته است اما نگارنده بررسی جامعی در آنها نموده و آنها را تکمیل کرده است مانند جمله های شرطی و اوزان دوری. 4. دو گفتار است یکی درباره عروض فارسی و دیگری درباره قافیه شعر فارسی عروضیان قدیم متاسفانه به جای آنکه اوزان زیبا و متعدد و متنوع و دقیق شعر فارسی را، چنانکه هست توصیف کنند، آنها را در چهارچوبه قواعد محدود عروض عرب که از هر جهت با اوزان شعر فارسی بی تناسب و متفاوت است تدوین کرده اند لذا نه تنها غیرعلمی است بلکه فراگرفتن آن هم بسیار دشوار است. 5. آخرین گفتار درباره متن خوانی است، درباره اینکه در دانشکده های ادبیات ما خواندن متون ادبی و معنی کردن لغات و بحث در نکات صرفی و نحوی اصطلاحات ادبی و علمی و عرفانی و نظایر اینها را ادبیات می دانند... در خاتمه، گفتارها از نظر موضوعی به پنج بخش تقسیم گردید: بخش یک عروض، بخش دو قافیه، بخش سه زبانشناسی، بخش چهار افسانه نویسی، بخش پنج ادبیات یا متن خوانی

تقی وحیدیان در مقدمه کتاب می‌گوید: این رساله شامل قواعد زبان عامیانه فارسی است یعنی زبانی که فارسی زبانان امروز به آن حرف می‌زنند. در این رساله برای استخراج قواعد زبان عامیانه ابتدا نثر ساده و خودمانی بعد از مشروطیت را مورد نظر قرار گرفته است. بخصوص نثرهایی که عینا به زبان مردم بود. پس از آن در گفتار مردم دقت کردم و در حقیقت بیشتر قواعد را از گفته‌های مردم گرفتم و این بهتر بود، زیرا قواعد زبان را از زبان گفتاری با اطمینان کامل می‌توان گرفت و خط (به خصوص خط فارسی). گفتن دو نکته ضروری است: اول اینکه در این دستور بیشتر قواعد مختص زبان عامیانه گرد آمده و قواعدی که میان زبان عامیانه و لفظ قلم مشترک بوده باختصار ذکر شده. دوم اینکه ضمن مطالعه در دستور زبان عامیانه با این نکته برخوردم که بعضی از قواعد زبان در دستورهای زبان فارسی ناقص یا نادرست است که در این رساله نظر اصلاحی خودم را آورده ام.