کتابخانه مجازی ادبیات

در شعر و ادب فارسی، مسعود سعد سلمان و خاقانی به عنوان دو شاعر سیاسی، محبوس و حبسیه‌سرا شناخته شده‌اند. به روایت تاریخ، محبوس‌بودن آنان و به روایت ادبیات، در حبسیه‌سرابودن آنان، جای هیچ شک و تردیدی نیست، لکن قضاوت در مورد سیاسی و مبارزه بودن این دو، تأمل و تفحصی عمیق در رابطه با علل و انگیزه زندانی‌شدن و اشعاری که در این دوران سروده‌اند، طلب می‌کند. البته انجام این مهم در گرو مطالعه‌ای همه جانبه و ژرف در شرایط اجتماعی و سیاسی آن زمان است؛ زیرا برای قضاوت در این مورد باید به آن روزگار برگشت و مسائل را تحت شرایط حاکم بر آن دوران دید و با توجه به امکانات و ضروریات آن زمان مورد غور و بررسی قرار داد، که این خود محتاج زمانی کافی و اطلاع وافی از تاریخ و ادبیات ایران است.

ادبيات و فرهنگ كشور ما جايگاه ويژه‌اي را به اسطوره‌ها، اعم از اسطوره‌هاي كهن و نو، اختصاص داده است. عليرغم گستردگي اسطوره‌هاي ايراني، ادبيات معاصر اين سرزمين شاهد حضور چشمگير اسطوره‌هاي بيگانه و نشات گرفته از ادبيات خارجي، اعم از شرق و غرب بوده است. در اين مقاله، پژوهندگان كوشيده‌اند تا با بهره‌گيري از نظرات پير برونل كه رويكرد نويني را در عرصه نقد اسطوره‌شناختي ارائه كرده است، به اهميت نقش و جايگاه اسطوره‌هاي غير ايراني در متون شعر و ادب فارسي بپردازند. همچنين، تلاش شده تا با استفاده از اصطلاح اسطوره ادبي به نقل از فيليپ سليه، هم به اسطوره‌هاي ادبي ايراني به جا مانده از نسل‌هاي پيشين و هم اسطوره‌هاي ادبي نوپديد ـ كه در ادبيات خارجي ريشه دارند ـ اشاره شود و ميزان نفوذ آنها در ادبيات فارسي مورد بررسي قرار گيرد. نتيجه اين مطالعات ما را از اهميت نفوذ و سيطره اسطوره‌هاي بيگانه در ادبيات سده اخير كشورمان آگاه كرده و جايگاه ناچيز اسطوره‌هاي ايراني در عرصه شعر معاصر را آشكار مي‌سازد كه اين اثرپذيري به رغم برخورداري ايران از مجموعه كم‌نظيري از اساطير، انجام پذيرفته است، هر چند ورود عناصر بيگانه مي‌تواند براي ادبيات غناي بيشتري فراهم آورد و يا موجب از دست رفتن هويت و اصالت آن گردد.

در اين گفتار با مقايسه كتاب اصول العشره اثر شيخ نجم الدين كبري و كتاب اربعين حديث اثر امام خميني، برخي از زواياي فكري و روحي اين دو عارف سترگ بازگو شده است. با وجود واقعيت انكارناپذير 7 قرن فاصله زماني و تفاوت آشكار در شيوه آموزشي، حوزه تحصيلي و مشرب سلوكي اين دو بزرگ، باز هم به نقاط مشترك و وجوه متشابه چشمگيري بين اين دو بزرگ، باز هم به نقاط مشترك و وجوه متشابه چشمگيري بين اين دو پير شيخ پرور و ولي تراش بر مي‌خوريم. مهمترين اصول مشترك در مسلك عرفاني اين دو عبارتند از: توبه، توكل، زهد، قناعت، عزلت، ذكر، توجه الي الله، صبر، مراقبه و رضا. نكته ديگر اين كه هر دو براي اصول مورد نظر معتقد به مدارج و مراحل معين هستند. از ميان اصول مذكور شيوه عملي و نظريه عرفاني در دو اصل توبه و صبر بسيار نزديك است. شيخ نجم الدين كبري شرايط اساسي صبر را، خروج از حظوظ نفس، اختياري بودن صبر، قبول رنج و مشقت در منزل صبر و تداوم و استمرار صبر مي‌داند.

در افغانستان پس از نظام جمهوری 1357-1352) ش( رژیم کمونیستی روی کار آمد. این نظام بر همه روابط سیاسی و اجتماعی از جمله فرهنگ و ادب تاثیر گذاشت. یکی از تاثیرات منفی این رژیم، رویارویی با مقدسات دینی بود. از دیگر تاثیرات این رژیم، استفاده افراطی از «رنگ سرخ» در جهت تبیین اهداف کمونیستی و ورود واژه «سرخ» در متون ادبی بویژه شعر و داستان بود. ورود آثار نویسندگان روسی مثل پوشکین، داستایوفسکی و ... نیز از دیگر پیامدهای عملکرد فرهنگی این رژیم به حساب می‌آید. از تاثیرات دیگر این دوره، رشد کمی و کیفی آثار فرهنگی در گستره مطبوعات کشور است. این پدیده نسبتا مثبت فرهنگی در اواخر عمر رژیم کمونیستی بخصوص در دهه 60 تا 70 اتفاق افتاده است. از سوی دیگر در خارج از کشور نیز تحولاتی به وجود آمد که از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ به بیان دیگر می‌توان گفت نتیجه عملکردهای منفی و مثبت رژیم کمونیستی در افغانستان، آغاز تحول فرهنگی و ادبی جدیدی در خارج از کشور به شمار می‌رود که از آن با عنوان «ادبیات مقاومت و مهاجرت» یاد می‌شود.