کتابخانه مجازی ادبیات

این رساله را ملاعبدالله زنوزی در فن و بیان تألیف کرده و مختصری در علم توحید تصنیف نمود که مشتمل باشد بر معرفت مبدأ اشیاء جل اسمه و معرفت صفات جمالیه و جلالیه او محتوی باشد بر براهین عقلیه قاطعه، به نهجی که هر مسئله‌ای از مسائل ربوبیه و هر عقیده‌ای از عقاید دینیه، به مرتبه مشاهده و عیان آید و احدی را در آنها مجال توقف و مقام تأمل نماند.

«انوار جلیه در کشف اسرار حقیقت علویه»، اثر ملا عبدالله مدرس زنوزى، کتابى است در شرح حدیث حقیقت، از کمیل بن زیاد، معروف به حدیث علوى که به درخواست فتحعلى شاه قاجار تألیف شده است. کتاب در سال 1247ق و به زبان فارسى و به نثرى منشیانه و متکلف، نوشته شده و با تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانى در انتشارات امیر کبیر به چاپ رسیده است. کتاب با دو مقدمه از مؤلف آغاز و مطالب که در عناوین متعدد و مختلفى، سامان یافته، شرحى است بر حدیثى که گویند کمیل بن زیاد نخعى پیرامون حقیقت از امیرالمؤمنین(ع)، با عنوان «ما الحقیقه» سؤال نموده است. آخوند حکیم ملا عبدالله زنوزی از اعاظم فیلسوفان اسلامی سده‌ی سیزدهم هجری است که سالیان متمادی در حوزه‌های علمیه‌ی تبریز و کربلا و نجف و قم و اصفهان تحصیل کرده است و در علوم عصر خود از فقه و اصول و رجال و حدیث سرآمد اقران شده است. وی سال‌ها در حوزه‌ی اصفهان و سپس در عهد فتحعلی شاه قاجار در مدرسه‌ی «خان مروی» تهران به تدریس حکمت اشتغال داشته و مستفیدان و تلامیذ مبرزی مانند فرزند برومند خودش، موسوم به «آقا علی حکیم» و ملقب به «حکیم مدرس»، شیخ اعظم «شیخ مرتضی انصاری»، «علامه میرزا ابوالقاسم طهرانی نوری» معروف به کلانتر، و «آخوند حکیم ملا حسن خویی» را تربیت کرده است. حکیم ملا عبدالله در حوزه‌ی خان مروی علاوه بر تدریس «مبدأ و معاد» اثر ملاصدرا، «شوارق الالهام» و «شرح اشارات» خواجه‌ی طوسی و «معالم الاصول» و «شرح لمعه»، بینش فلسفی خویش را که آن را مکتب و «طریقت زنوزیه» می‌نامیم از طریق تألیفات خود نظیر:«لمعات الهیه فی المعارف ربوبیه»، «انوار جلیه فی کشف حقایق اسرار علویه»، «منتخب خاقانی»، «رساله‌ی علیه» و جز آن بیان می‌فرموده است.

«انوار سهیلی» یا «کلیله و دمنه کاشفی» یکی از مهمترین آثار ادبی و اخلاقی است که از زمان نگارش آن تا امروز همواره در شمار مشهورترین کتاب های تربیتی زبان فارسی بوده است. مولی کمال الدین حسین بن علی واعظ کاشفی بیهقی (متوفای 910 هـ) نویسنده این کتاب دارای آثار متعددی است که یکی از معروف ترین منشآتش همین کتاب است که آن را برای امیر شیخ احمد سهیلی از امرای دربار سلطان حسین بایقرا از روی کتاب کلیله و دمنه ابوالمعالی انشا کرده است و چون کلیله ابوالمعالی در عین فصاحت و بلاغتی که دارد و ضرب المثل است مشحون از امثال و اشعار عربی است، واعظ کاشفی قصدش این بوده که به جای امثال و اشعار عربی و برخی از کلمات و عبارات مغلق کلیله بهرامشاهی اشعار و امثال فارسی و اصطلاحات ساده تر را بگنجاند تا مطالعه کتاب برای ابناء زمان آسان تر و نزدیک تر به فهم و ذوق عمومی باشد.