این کتاب متضمن رخدادها و گویای وضعیت جغرافیایی و طرز زندگی اجتماعی مردمان و اقوام مختلف ساکنان ماقبل تاریخ در آذربایجان و مبارزه آنها با تاخت و تاز دولتهای آشور، کلده، اورارتو و ناناییهاست که هر کدام طبق کاوشها و سنگ نبشتهها و آجر نبشتهها قسمتی از آذربایجان را در تصرف خود داشتند و علیه یکدیگر در ستیز بودند. بازگو کننده ادیان، اقتصاد، و فرهنگ اقوام و ملل مختلف در آذربایجان و همسایگانش و انقراض دولتهای آشوری، اورارتو و نانایی و علل آنهاست. حمله سکائیان به آذربایجان و تشکیل دولت سکایی در سقز کردستان و پیدایش دولتهای جدید تا انقراض دولت ساسانی و ورود آئین اسلام و تشکیل دولتهای اسلامی در آذربایجان؛ و خلاصه، تاریخیست از ماقبل تاریخ تا انقراض صفویه.
سخنوران آذربایجان (از قطران تا شهریار) اثر عزيز دولتآبادى، كتابى است به زبان فارسى از نوع تذكرههاى خاص، محلى و جديد كه به معرفى سخنوران و شاعران آذربايجان مىپردازد. اين اثر به هدف آشنايى با سخنوران اين خطه از سرزمين پهناور ايران اسلامى نگارش شده است. مقدمات نگارش اين كتاب از سال 1345ش با انتشار مقالاتى توسط مؤلف آغاز گرديده و كتاب براى بار نخست بين سالهاى 1355 تا 1357ش منتشر شده است.
کتاب حاضر بیست و سومین شماره از انتشارات ((موسسه تاریخ و فرهنگ ایران)) و دهمین شماره از سلسله تذکرهها محسوب میشود .مباحث این کتاب در دو بخش فراهم آمده است: بخش نخست در دو جلد، حاوی تراجم شاعرانی است که از روزگاران گذشته تا عصر حاضر زیستهاند .بخش دوم شامل شرح حال سخنوران معاصر که مکمل بخش نخستین است.برخی موضوعات کتاب عبارتاند از :((تاریخ و جغرافیای تاریخی آذربایجان)); ((سخنوران اردبیل/الهی اردبیلی، ثانی صفوی، صفیالدین اردبیلی)); ((سخنوران تبریز/ابراهیم تبریزی، ایرج میرزا، حیرت قاجار)) و((سخنوران خوی/انیس خویی، حسین خویی، وامق خویی)) .در بخش پایانی کتاب فهرست خوشنویسان، نقاشان، موسیقیدانان، طبیبان، زنان سخنور آذربایجان، اسامی کتب، اماکن و منابع آمده است .مولف در این کتاب زندگینامه سخنوران آذربایجان و شهرستان را به ترتیب الفبایی آورده است ;همچنین سخنوران با توجه به تخلص و نسبت آنان معرفی شدهاند و مراجع مورد استفاده با ذکر صفحه و به ترتیب تقدم تاریخی نقل شده است. در این اثر به تاریخ و جغرافیای محل و آثار تاریخی استان اشاره شده و نمونههایی از زبان پهلوی آذری آمده است.