کتابخانه مجازی ادبیات

کتابی که اکنون در معرض اظهار نظر دانشمندان صاحبنظر قرار می‌گیرد، در تحقیق و بررسی یکی از مباحث بسیار مهم فلسفه و کلام و منطق، یعنی مبحث مقولات است که پیوسته در کتاب های فلسفی و کلامی، زیر عنوان جواهر و اعراض و در متون منطقی زیر عنوان مقولات مورد بحث و تحقیق و بررسی علمی بوده است و در غالب متون مهم و ماخذ علوم فلسفه و کلام و منطق، فصلی مبسوط و مشروح راجع به آن به نظر می‌رسد؛ اما در هیچ‌کدام از کتاب‌های مهم فلسفه یا کلام یا منطق، این موضوع را به صورتی که در این کتاب ملاحظه می‌شود، مورد تحقیق و بررسی قرار نداده‌اند. کتاب حاضر با ترجمه‌ای از ارسطو و سپس تحقیقی دربارۀ منطق ارسطو و بخش‌های آن و بیان انحصار ابواب منطق در نه باب به عنوان مقدمه آغاز می‌شود. سپس به مباحث عمومی مربوط به مقولات می‌پردازد و این مباحث را مطرح می‌کند: ترجمۀ شارحان و مفسران قاطیغوریاس؛ و معرفی ۳۴ نفر از شارحان، مترجمان و مفسران منطق ارسطو در شرق و غرب؛ فهرست جامع مقولات ارسطو مطابق ترجمۀ اسحاق بن حنین؛ با نشان دادن موضع هر مطلب در تلخیص ابن‌رشد و منطق ارسطو؛ تفسیر مقولات و تعبیرهای مختلف آن؛ و … پس از ذکر مباحث عمومی مقولات، زیر عنوان مباحث مشترک جوهر و عرض، بررسی ماهیت جوهر و عرض و اقسام ترکیب جوهر و عرض مورد بحث قرار گرفته است.

«منطق صوری» کتابی است در دو جلد در منطق ارسطویی: جلد اول در سال 1338 انتشار یافته است و جلد دوم امسال. مولف بنابر آنچه در مقدمه این جلد نوشته در این مدت دراز «پیوسته در تهیه و تکمیل و تنقیح جلد دوم» می‌کوشیده است. از آنجا که این جلد شامل مهمترین ابواب منطق ارسطویی یعنی قضایا و قیاس است در این مقاله به بررسی دو بحث از این کتاب که اهمیت صوری بیشتری دارند با تفصیل بیشتری می‌پردازیم و از چند مساله دیگر به اشاره می ‌گذریم. در ضمن به منظور مقایسه اشاره‌های کوتاهی هم به منطق جدید خواهیم کرد. غرض از این بررسی غیر از ارزیابی این کتاب فراهم آوردن زمینه‌ای است برای مقایسه تحریراتی که از منطق ارسطو در فرهنگ اسلامی و فرهنگ غربی شده است.