نگارنده در کتاب بر اساس مثنوی مولوی به بررسی شخصیتهای پیامبران، شخصیتهای تاریخی، اساطیری و دیگران میپردازد تا از منظر مولانا آنان را بهتر شناسایی کند برای نیل به این مقصود ابتدا شخصیتهای به کار رفته در شش دفتر مثنوی از لحاظ موضوع به 14 فصل بر مبنای تاریخ طبقهبندی شده و سپس آنها در فصلهای جداگانه به ترتیب الفبایی تدوین گردیده و سرانجام، شرح و توضیح آن فراهم آمده است. نگارنده در ذیل نام هر شخصیت تعداد و دفعاتی که مولانا آن لفظ را در شش دفتر مثنوی به کار برده ذکر نموده و در ابتدای آن با توجه به نگرش مولانا توصیفی از هر شخصیت عرضه کرده و در آخر هر فصل یک جدول نمودها و برداشتهای عرفانی مولانا از شخصیتهای آن طبقه و یک نمودار بسامد کاربردهای لفظی شخصیت، را درج نموده است شخصیتهای معرفی شده در کتاب در قالب این عناوین جمع آمدهاند: "پیامبران"، "عرفا و شیوخ"، "شخصیتهای دینی و مذهبی"، "پادشاهان"، "فرمانروایان و حاکمان"، "منکران و معاندان"، "فرشتهها"، "زنان"، "دانشمندان و صاحبنظران"، "عاشقان و معشوقان"، "غلامان"، "شعرا" و "وزرا"، "شخصیتهای اساطیری" و "اشخاص متفرقه".
در این مجموعه، دو رساله کوتاه از حکیم "عمر خیام"، متن عربی و ترجمه فارسی به طبع رسیده است .در رساله اول، سه مسئله مطرح و پاسخ داده شده است .این مسائل درباره نفوس ناطقه، حوادث امکانی باطل، و اثبات وجود زمان به حرکت و حد حرکت، و سپس قائم نبودن حرکت به ذات خود، است .رساله دوم نیز "پرتوی عقلانی بر موضوع علم کلی "نام دارد .
کتاب حاضر نظریات تمام مکاتب مختلف جهان و فلاسفه ای را که در زمینه ارائه مدل انسان کامل سخن گفته اند، بررسی نموده و بالاخره در درس پنجم انسان کامل از دیدگاه: فارابی - عرفا - مولوی (متفکران اسلامی) ارائه شده است.